ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜଗଦୀପ ଧନଖଡ଼ଙ୍କ ଇସ୍ତଫା ଦେବା ପରେ ଏହି ପଦ ଖାଲି ହୋଇଛି। ଏହି ପଦକୁ ଖାଲି ରଖାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ, ତେଣୁ ଆଗାମୀ ୬ ମାସ ମଧ୍ୟରେ ଏହା ପାଇଁ ନିର୍ବାଚନ କରାଯିବ। ଏହି ପଦ ପାଇଁ ଅନେକ ନାମ ସାମ୍ନାକୁ ଆସୁଛି। ସଂଖ୍ୟାବଳ ଓ ରାଜନୈତିକ ସମୀକରଣ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସଂସଦର ଉଭୟ ସଦନରେ ଶାସକ ଏନଡିଏର ସ୍ଥିତି ବେଶ ମଜବୁତ ଅଛି। କିନ୍ତୁ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟ ହେଉଛି ଯେ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନଠାରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ। ଏଥିରେ କେବଳ ଲୋକସଭା ଓ ରାଜ୍ୟସଭାର ସାଂସଦମାନେ ଭାଗ ନିଅନ୍ତି।
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନରେ ସଂସଦର ସାଂସଦମାନେ ଓ ପୂରା ଦେଶର ବିଧାନସଭାର ବିଧାୟକମାନେ ମିଶି ଭୋଟ ଦିଅନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନରେ କେବଳ ସାଂସଦମାନେ ଭୋଟ ଦେଇପାରନ୍ତି। ଜଗଦୀପ ଧନଖଡ଼ଙ୍କ ଇସ୍ତଫା ପରେ ୨୧ ଜୁଲାଇ ୨୦୨୫ରୁ ଏହି ପଦ ଖାଲି ହୋଇଛି। ତେଣୁ ୨୧ ଜାନୁଆରୀ ୨୦୨୬ ସୁଦ୍ଧା ଦେଶକୁ ନୂଆ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ମିଳିଯିବା ଉଚିତ। ଆଶା କରାଯାଉଛି ଯେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ଏହାର ବିଜ୍ଞପ୍ତି ଜାରି କରି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ କରିବ। ତେବେ, ଅକ୍ଟୋବର-ନଭେମ୍ବର ୨୦୨୫ ମଧ୍ୟରେ ବିହାରରେ ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନ ମଧ୍ୟ ହେବାକୁ ଥିବାରୁ ଏହି ସମୟସୀମା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ।
ଗୁପ୍ତ ବାଲେଟ ଦ୍ଵାରା ନିର୍ବାଚନ
ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ଗୁପ୍ତ ବାଲେଟ ବକ୍ସ ମାଧ୍ୟମରେ ହୁଏ। ଭୋଟିଂ ପରେ ଭୋଟ ଗଣନା କରାଯାଏ ଓ ସେହି ଦିନ ଫଳାଫଳ ଘୋଷଣା ହୁଏ। ଏହି ନିର୍ବାଚନରେ ରିଟର୍ନିଂ ଅଫିସର ଭାବେ ଲୋକସଭାର ମହାସଚିବ ଦାୟିତ୍ଵ ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି।
ପ୍ରଥମ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ଇତିହାସ
ଦେଶରେ ପ୍ରଥମ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ୧୯୫୨ରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ସହ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ସର୍ବପଲ୍ଲୀ ରାଧାକୃଷ୍ଣନ ଦେଶର ପ୍ରଥମ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ସେ ଦୁଇ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଏହି ପଦରେ ରହିଥିଲେ। ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ମଧ୍ୟ ୫ ବର୍ଷର ହୋଇଥାଏ। ଏହି ନିର୍ବାଚନ ଏଥିପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାରଣ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଜ୍ୟସଭାର ସଭାପତି ଭାବେ ମଧ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି।
ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ ନିୟମ
ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ସଂସଦର ଉଭୟ ସଦନର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ନିର୍ବାଚକ ମଣ୍ଡଳୀ (ଇଲେକ୍ଟୋରାଲ କଲେଜ) ମାଧ୍ୟମରେ ଆନୁପାତିକ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ଵ ପଦ୍ଧତି ଅନୁସାରେ ହୁଏ। ଏଥିରେ ସଂସଦର ଉଭୟ ସଦନର ସଦସ୍ୟମାନେ ଭାଗ ନିଅନ୍ତି ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦସ୍ୟ କେବଳ ଗୋଟିଏ ଭୋଟ ଦେଇପାରନ୍ତି। ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନରେ ନିର୍ବାଚିତ ସାଂସଦ ଓ ବିଧାୟକମାନେ ଭୋଟ ଦିଅନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନରେ କେବଳ ଲୋକସଭା ଓ ରାଜ୍ୟସଭାର ସାଂସଦମାନେ ଭୋଟ ଦେଇପାରନ୍ତି।
ମନୋନୀତ ସଦସ୍ୟମାନେ ଭୋଟ ଦେଇପାରିବେ କି?
ଉଭୟ ସଦନର ମନୋନୀତ ସାଂସଦମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନରେ ଭୋଟ ଦେଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନରେ ସେମାନେ ଭୋଟ ଦେଇପାରନ୍ତି। ଏହି ହିସାବରେ, ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନରେ ଉଭୟ ସଦନର ୭୯୦ ଜଣ ନିର୍ବାଚକ ଭାଗ ନେବେ:
- ରାଜ୍ୟସଭା: ନିର୍ବାଚିତ ସଦସ୍ୟ ୨୩୩, ମନୋନୀତ ସଦସ୍ୟ ୧୨
- ଲୋକସଭା: ନିର୍ବାଚିତ ସଦସ୍ୟ ୫୪୩, ମନୋନୀତ ସଦସ୍ୟ ୨
- ମୋଟ ନିର୍ବାଚକ: ୭୯୦
ଏବେର ଭୋଟ ସମୀକରଣ
ବର୍ତ୍ତମାନ ଲୋକସଭାରେ ୫୪୨ ସାଂସଦ ଓ ରାଜ୍ୟସଭାରେ ୨୪୦ ସାଂସଦ ଅଛନ୍ତି, ଅର୍ଥାତ୍ ମୋଟ ୭୮୨ ଭୋଟ ହେବ। ଏଥିରେ ବହୁମତ ପାଇଁ ୩୯୨ ଭୋଟ ଆବଶ୍ୟକ। ଏନଡିଏ ପାଖରେ ୪୨୭ ସାଂସଦ (ଲୋକସଭାରେ ୨୯୩ ଓ ରାଜ୍ୟସଭାରେ ୧୩୪) ଅଛନ୍ତି, ଯେଉଁଥିରେ ୧୦ ଜଣ ମନୋନୀତ ସଦସ୍ୟ ମଧ୍ୟ ରହିଛନ୍ତି। ବିପକ୍ଷ ପାଖରେ ୩୫୫ ସାଂସଦ (ଲୋକସଭାରେ ୨୪୯ ଓ ରାଜ୍ୟସଭାରେ ୧୦୬) ଅଛନ୍ତି। ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଏନଡିଏ ପକ୍ଷରୁ ହେଉଥିବା ପ୍ରାର୍ଥୀ ସହଜରେ ଜିତିପାରିବେ।
ଆନୁପାତିକ ପଦ୍ଧତି କ’ଣ?
ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ଆନୁପାତିକ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ଵ ପଦ୍ଧତି (Proportional Representation) ଅନୁସାରେ ହୁଏ, ଯାହାକୁ ଏକକ ସ୍ଥାନାନ୍ତରଣୀୟ ଭୋଟ ପଦ୍ଧତି (Single Transferable Vote System) କୁହାଯାଏ।
- ଏଥିରେ ଭୋଟରଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଭୋଟ ଦେବାକୁ ହୁଏ, କିନ୍ତୁ ସେମାନେ ନିଜର ପସନ୍ଦ ଅନୁସାରେ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କୁ ପ୍ରାଥମିକତା ଦେଇଥାନ୍ତି।
- ବାଲେଟ ପେପରରେ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରଥମ ପସନ୍ଦକୁ ୧, ଦ୍ଵିତୀୟ ପସନ୍ଦକୁ ୨ ଓ ଏହିପରି ଆଗକୁ ପ୍ରାଥମିକତା ଦିଅନ୍ତି।
ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବକ ଓ ସମର୍ଥକ
- ନିର୍ବାଚନରେ ଛିଡ଼ା ହେବା ପାଇଁ ଜଣେ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କୁ ଅତି କମରେ ୨୦ ଜଣ ସାଂସଦଙ୍କୁ ପ୍ରସ୍ତାବକ ଓ ୨୦ ଜଣ ସାଂସଦଙ୍କୁ ସମର୍ଥକ ଭାବେ ନାମାଙ୍କନ କରାଇବାକୁ ହୁଏ।
- ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କୁ ୧୫,୦୦୦ ଟଙ୍କାର ଜାମାନତ ରାଶି ଜମା କରିବାକୁ ହୁଏ।
- ନାମାଙ୍କନ ପରେ ନିର୍ବାଚନ ଅଧିକାରୀ ନାମାଙ୍କନ ପତ୍ର ଯାଞ୍ଚ କରନ୍ତି ଓ ଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ନାମ ବାଲେଟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ।
ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦ ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟତା
ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ହେବା ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ ହେବେ ଯଦି:
- ସେ ଭାରତର ନାଗରିକ ହେବେ।
- ତାଙ୍କ ବୟସ ୩୫ ଅଧିକ ହୋଇଥିବ।
- ସେ ରାଜ୍ୟସଭା ସଦସ୍ୟ ହେବା ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟତା ପୂରଣ କରୁଥିବେ।
- ସେ କୌଣସି ରାଜ୍ୟ କିମ୍ବା କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳର ସାଂସଦୀୟ ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀରେ ଭୋଟର ହେବେ।
- ସେ ଭାରତ ସରକାର, ରାଜ୍ୟ ସରକାର କିମ୍ବା ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରାଧିକାରୀ ଅଧୀନରେ କୌଣସି ଲାଭଜନକ ପଦ ଧାରଣ କରୁ ନ ଥିବେ।
ଗଣନା ପ୍ରକ୍ରିୟା
ପ୍ରଥମେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କୁ ପ୍ରଥମ ପ୍ରାଥମିକତାର କେତେ ଭୋଟ ମିଳିଛି ତାହା ଦେଖାଯାଏ। ସମସ୍ତ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ପ୍ରଥମ ପ୍ରାଥମିକତା ଭୋଟକୁ ଯୋଗ କରାଯାଏ। ମୋଟ ସଂଖ୍ୟାକୁ ୨ ଦ୍ଵାରା ଭାଗ କରାଯାଇ ୧ ଯୋଗ କରାଯାଏ। ଏହି ସଂଖ୍ୟାକୁ କୋଟା ଭାବେ ଗଣାଯାଏ, ଯାହା ଜଣେ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କୁ ନିର୍ବାଚନରେ ଟିକିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ। ଯଦି ପ୍ରଥମ ଗଣନାରେ କୌଣସି ପ୍ରାର୍ଥୀ ଜିତିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ କୋଟା କିମ୍ବା ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ଭୋଟ ପାଇଯାଏ, ତାହେଲେ ତାଙ୍କୁ ବିଜେତା ଘୋଷଣା କରାଯାଏ। ଯଦି ଏପରି ନ ହୁଏ, ତେବେ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆଗକୁ ବଢ଼େ। ପ୍ରଥମେ ସେହି ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କୁ ନିର୍ବାଚନରୁ ବାହାର କରାଯାଏ, ଯିଏ ପ୍ରଥମ ଗଣନାରେ ସବୁଠାରୁ କମ ଭୋଟ ପାଇଥାଏ। ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଥମ ପ୍ରାଥମିକତା ଦେଇଥିବା ଭୋଟଗୁଡ଼ିକରେ ଦେଖାଯାଏ ଯେ ଦ୍ଵିତୀୟ ପ୍ରାଥମିକତା କାହାକୁ ଦିଆଯାଇଛି। ଏହି ଦ୍ଵିତୀୟ ପ୍ରାଥମିକତା ଭୋଟଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ୟ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ଖାତାକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର କରାଯାଏ। ଯଦି ଏହି ଭୋଟ ମିଳିବା ପରେ କୌଣସି ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ଭୋଟ କୋଟା ସଂଖ୍ୟା ସହ କିମ୍ବା ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ହୁଏ, ତେବେ ତାଙ୍କୁ ବିଜେତା ଘୋଷଣା କରାଯାଏ। ଯଦି ଦ୍ଵିତୀୟ ରାଉଣ୍ଡ ଶେଷରେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ପ୍ରାର୍ଥୀ ବିଜୟୀ ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ, ତେବେ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଜାରି ରହେ। ସବୁଠାରୁ କମ ଭୋଟ ପାଇଥିବା ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କୁ ବାହାର କରାଯାଏ।
Comments are closed.