ମାନିଲାନି ଚୀନ, ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ଉପରେ ଆରମ୍ଭ କଲା ବିଶ୍ବର ସର୍ବବୃହତ ଡ୍ୟାମ୍: ଜାଣନ୍ତୁ ଭାରତକୁ କି ବିପଦ?

ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ଆଲୋଚନା, ତର୍ଜମା, ଭାରତର ବିରୋଧ କିଛି ଶୁଣିଲାନି ଚୀନ । ଭାରତ ଏବଂ ବାଂଲାଦେଶର ବିରୋଧ ସତ୍ତ୍ୱେ, ଚୀନ୍ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ତିବ୍ଦତରେ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀ ଉପରେ ବିଶ୍ୱର ସର୍ବବୃହତ ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ କାମ ଆରମ୍ଭ କରିଛି। ଏହା ପ୍ରତିବର୍ଷ ୩୦୦ ବିଲିୟନ କିଲୋୱାଟ୍ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ କରିବ ବୋଲି ଦାବି କରିଛି ଚୀନ । ଚୀନ୍‌ର ସରକାରୀ ସମାଚାର ଏଜେନ୍ସି ଜିନହୁଆ କହିଛି ଯେ ଏହି ବନ୍ଧ ତିବ୍ଦତର ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବ । ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପରେ ମୋଟ ୧.୨ ଟ୍ରିଲିୟନ ୟୁଆନ୍ (୧୬୭ ବିଲିୟନ ଡଲାର, ପ୍ରାୟ ୧୪ ଲକ୍ଷ କୋଟି ଟଙ୍କା) ନିବେଶ ଯୋଜନା କରାଯାଇଛି । ଆଉ ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କ ମତରେ, ଚୀନ୍ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀର ପାଣିକୁ ଭାରତ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏକ ଅସ୍ତ୍ର ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରିପାରିବ।

ଚୀନ୍ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ତିବ୍ଦତରେ ଭାରତୀୟ ସୀମା ନିକଟରେ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀ ଉପରେ ଏକ ବିଶାଳ ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ ଆରମ୍ଭ କରିଛି । ଏହା ସେହି ପ୍ରକଳ୍ପ ଯାହାକୁ ଡିସେମ୍ବର ୨୦୨୪ରେ ମଞ୍ଜୁର କରାଯାଇଥିଲା। ଏବେ ଚୀନ୍ ମଧ୍ୟ ଏହାର ଭିତ୍ତିପ୍ରସ୍ତର ସ୍ଥାପନ କରିଛି। ଚୀନ୍ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଲି କିଆଙ୍ଗ୍ ଏହି ବନ୍ଧ ପ୍ରକଳ୍ପର ଶିଳାନ୍ୟାସ ଉତ୍ସବରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ତିବ୍ଦତର ନିଙ୍ଗ୍ଚି ଅଞ୍ଚଳରେ ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶ ସୀମା ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଯାହାକୁ ନେଇ ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ପେମା ଖାଣ୍ଡୁ କିଛି ଦିନ ପୂର୍ବରୁ ଚେତାବନୀ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଚୀନ୍ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀ ଉପରେ ‘ଜଳ ବୋମା’ ତିଆରି କରୁଛି । ସେ କହିଥିଲେ ଯେ ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପ ଭାରତର ସୁରକ୍ଷା ଏବଂ ଅସ୍ତିତ୍ୱ ପାଇଁ ଗମ୍ଭୀର ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ।

ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପରେ ଚୀନ୍ ପ୍ରାୟ ୧୬୭ ବିଲିୟନ ଡଲାର ଖର୍ଚ୍ଚ କରିବାକୁ ଯାଉଛି। ଏଥିରେ ପାଞ୍ଚଟି ଜଳବିଦ୍ୟୁତ କେନ୍ଦ୍ର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। କୁହାଯାଉଛି ଯେ ଏହା ଏତେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ କରିବ, ଯାହା ୟାଙ୍ଗତ୍ଜେ ନଦୀ ଉପରେ ନିର୍ମିତ ତିନି ଗର୍ଜେସ୍ ବନ୍ଧ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ । ଚୀନ୍ ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପକୁ ତିବ୍ଦତ ଅଞ୍ଚଳର ବିକାଶ ଏବଂ କାର୍ବନ ନିରପେକ୍ଷ ହେବା ଲକ୍ଷ୍ୟ ସହିତ ଯୋଡ଼ିଛି। ସରକାରୀ ଗଣମାଧ୍ୟମ ଅନୁଯାୟୀ, ଏହା ତିବ୍ଦତର ସ୍ଥାନୀୟ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ମଧ୍ୟ ପୂରଣ କରିବ।

ହେଲେ ଭାରତ ଚଳିତ ବର୍ଷ ଜାନୁଆରୀରେ ହିଁ ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପ ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲା। ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ରର ତଳ ଅଞ୍ଚଳଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ କୌଣସି ନକାରାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବ ନପଡ଼ିବା ନିଶ୍ଚିତ କରିବାକୁ ବୈଦେଶିକ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଚୀନ୍‌କୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲା। ଜବାବରେ ଚୀନ୍‌ ଦାବି କରିଥିଲା ଯେ ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପ ସୁରକ୍ଷିତ ଏବଂ କାହାକୁ କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଯିବ ନାହିଁ।ଚୀନ୍ ଦାବି କରୁଛି ଯେ ଏହାର ନିମ୍ନ ଅଞ୍ଚଳ ଉପରେ କୌଣସି ପ୍ରତିକୂଳ ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିବ ନାହିଁ। ଚୀନ୍ ପରିବେଶବିତ୍ମାନେ ଦୀର୍ଘ ଦିନ ଧରି ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ଉପତ୍ୟକାରେ ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣର ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ପ୍ରଭାବ ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତିତ ଅଛନ୍ତି, ଯେଉଁଠାରେ ନଦୀଟି ୫୦ କିଲୋମିଟର ଅଞ୍ଚଳରେ ୨ ହଜାର ମିଟର ଉଚ୍ଚତାରେ ପଡ଼ିଥାଏ। ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ଏକ ଜାତୀୟ ପ୍ରକୃତି ଅଭୟାରଣ୍ୟ ଏବଂ ଦେଶର ପ୍ରମୁଖ ଜୈବ ବିବିଧତା କେନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ।

ତଥାପି ଏହି ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ ଭାରତର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକ, ଯେପରିକି ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶ ଏବଂ ଆସାମକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରେ। ଯଦି ଚୀନ୍‌ ନଦୀର ପାଣି ବନ୍ଦ କରେ କିମ୍ବା ଏହାର ପ୍ରବାହ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରେ, ତେବେ ଭାରତର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ବନ୍ୟା କିମ୍ବା ମରୁଡ଼ି ଭଳି ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପାରେ । ଯାହା ଏବେ ଭାରତରେ ଚିନ୍ତା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି, କାରଣ ବନ୍ଧର ଆକାର ଏବଂ ପରିମାଣ ଯୋଗୁଁ, ଚୀନ୍ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ରର ଜଳ ପ୍ରବାହକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିପାରିବ। ଜଳ ପ୍ରବାହ ଉପରେ ଅଧିକାର ପାଇବାକୁ ନେଇ ପଡ଼ୋଶୀ ଦେଶ ସହିତ ବିବାଦ ହେଲେ, ଚୀନ୍ ସୀମାନ୍ତ ଅଞ୍ଚଳଗୁଡ଼ିକୁ ବନ୍ୟା କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣର ପାଣି ଛାଡ଼ିବାର କପଟପୂର୍ଣ୍ଣ ରଣନୀତି ମଧ୍ୟ ଅବଲମ୍ବନ କରିପାରେ। ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କ ମତରେ, ଚୀନ୍ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀର ପାଣିକୁ ଭାରତ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏକ ଅସ୍ତ୍ର ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରିପାରିବ। ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ, ତିବ୍ଦତରେ ବନ୍ଧରେ ସଂରକ୍ଷିତ ପାଣିକୁ କୌଣସି ପୂର୍ବ ସୂଚନା ବିନା ଛାଡିପାରେ। ଏହା ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶ ଏବଂ ଆସାମର ତଳ ଅଞ୍ଚଳରେ ବନ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ ଏବଂ ପରିସ୍ଥିତି ଆହୁରି ଖରାପ ହୋଇପାରେ। ଏକ ବଡ଼ ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ ଆବାସିକ ଅଞ୍ଚଳ ସହିତ ଜଙ୍ଗଲ ଏବଂ ବନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭାବିତ କରେ। ନଦୀର ପ୍ରବାହ ସହିତ ସିଲ୍ଟ ଆସିଥାଏ ଯାହା ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥରେ ସମୃଦ୍ଧ ଏବଂ କୃଷି ଏବଂ ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳର ସ୍ଥିରତା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ। ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ ଦ୍ୱାରା ସିଲ୍ଟ ପ୍ରବାହ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇପାରେ ଏବଂ ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶର ଜୈବ ବିବିଧତା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇପାରେ। ଯାହାକୁ ନେଇ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଖାଣ୍ଡୁ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଚୀନ୍‌ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କୌଣସି ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଜଳ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କରିନାହିଁ। ଏପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ, ଏହାକୁ ବିଶ୍ୱାସ କରିବା କଷ୍ଟକର। ସେ ଚେତାବନୀ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଚୀନ୍ କ’ଣ କରିପାରିବ ତାହା କେହି ଜାଣିନାହାଁନ୍ତି।

ତେବେ ଏଥିରେ କେବଳ ଭାରତ ନୁହେଁ ବାଂଲାଦେଶ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭାବିତ ହେବ । ଏହି ନଦୀ ତିବ୍ଦତରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଭାରତ ଏବଂ ତା’ପରେ ବାଂଲାଦେଶକୁ ଯାଏ। ଏପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ, ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପ ବାଂଲାଦେଶକୁ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରେ।

ତେବେ କହିରଖୁଛୁ, ଏବେ ବୈଦେଶିକ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଚୀନ ଗସ୍ତ, ଭାରତ ଏବଂ ଚୀନ ମଧ୍ୟରେ ସଂପର୍କ ଟିକିଏ ଭଲ ହେବା ନେଇ ଆଶା କରାଯାଉଥିବା ବେଳେ ଏବେ ଏହି ବନ୍ଧ ଚୀନ୍ ଏବଂ ଭାରତ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତେଜନା ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ।

ତେବେ ଏହା ମଧ୍ୟ ଆକର୍ଷଣୀୟ ଯେ ଚୀନ୍ ବ୍ୟତୀତ ଭାରତ ମଧ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ଉପରେ ଏକ ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ କରୁଛି। ତଥାପି, ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପ ତିବ୍ଦତରେ ନୁହେଁ, ବରଂ ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶରେ। ଭାରତ ଏବଂ ଚୀନ୍ ସୀମାନ୍ତ ନଦୀ ସହିତ ଜଡିତ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉପରେ ଆଲୋଚନା କରିବା ପାଇଁ ୨୦୦୬ରେ ଏକ ବିଶେଷଜ୍ଞ ସ୍ତରୀୟ ଯନ୍ତ୍ରପାତି (ELM) ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ଏହା ଅଧୀନରେ, ଚୀନ୍ ବନ୍ୟା ଋତୁରେ ଭାରତକୁ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀ ଏବଂ ସତଲେଜ୍ ନଦୀର ଜଳସ୍ତର ସହିତ ଜଡିତ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରେ ।