ରାବଣର ଅନ୍ତିମ ସଂସ୍କାର କରିବାକୁ କାହିଁକି ମନା କରିଥିଲେ ବିଭୀଷଣ? କାହିଁକି ମୃତ୍ୟୁ ବେଳେ ତିନି ଥର ରାମଙ୍କ ନାଁ ନେଇଥିଲେ

ଭୁବନେଶ୍ୱର: ରାମ ଓ ରାବଣ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଭୀଷଣ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା। ଅନ୍ତିମରେ, ଯୁଦ୍ଧର ଦଶମ ଦିନରେ ରାମ ରାବଣର ନାଭିରେ ବ୍ରହ୍ମାସ୍ତ୍ର ପ୍ରୟୋଗ କରିଥିଲେ, ଫଳରେ ରାବଣ ମାଟିରେ ପଡ଼ିଯାଇଥିଲା। ତା’ର ପ୍ରାଣ ତ୍ୟାଗ କରିବାରେ କିଛି ସମୟ ଲାଗିଥିଲା। ମୃତ୍ୟୁ ସମୟରେ ସେ ତିନିଥର ରାମଙ୍କ ନାମ ଉଚ୍ଚାରଣ କରିଥିଲା। ପୂରୀ ଜୀବନ ରାମଙ୍କୁ ଅପମାନ ଓ ଆହ୍ୱାନ ଦେଉଥିବା ରାବଣ ଶେଷରେ ଏପରି କାହିଁକି କରିଥିଲା? ରାବଣର ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ତା’ର ସାନ ଭାଇ ବିଭୀଷଣ କାହିଁକି ତା’ର ଦାହ ସଂସ୍କାର କରିବାକୁ ମନା କରିଦେଇଥିଲେ?

ଲଙ୍କାରେ ଯୁଦ୍ଧ
ରାମ ତାଙ୍କର ବିଶାଳ ବାନର ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ସହ ଲଙ୍କାରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ରାବଣର ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ସହ ଏକ ଭୀଷଣ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା। ରାବଣର ସୈନ୍ୟବାହିନୀର ସମସ୍ତ ବୀର ପ୍ରାଣ ହରାଇଥିଲେ। ଶେଷରେ ରାବଣ ନିଜେ ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରରେ ଓହ୍ଲାଇଥିଲା। ତାଙ୍କୁ ମାରିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ କଠିନ ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଦଶମ ଦିନରେ ରାମ ତା’ର ଅମୃତଯୁକ୍ତ ନାଭିରେ ବ୍ରହ୍ମାସ୍ତ୍ର ପ୍ରୟୋଗ କରିଥିଲେ। ଏହି ଆଘାତ ସହିବା ରାବଣ ପାଇଁ ଅସମ୍ଭବ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲା ଓ ସେ ସିଧା ମାଟିରେ ପଡ଼ିଯାଇଥିଲା। ସେ ବୁଝିଗଲା ଯେ ତା’ର ଅନ୍ତିମ ସମୟ ଆସିଯାଇଛି।

ଦାହ ସଂସ୍କାର ପ୍ରସଙ୍ଗ
ମାଟିରେ ପଡ଼ି ରାବଣ ଧୀରେ ଧୀରେ ପ୍ରାଣ ତ୍ୟାଗ କରିଥିଲା। ଏବେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠିଲା, ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ରାବଣର ଦାହ ସଂସ୍କାର କିଏ କରିବ, ଯାହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଥିଲା। ସେତେବେଳେ ଜୀବିତ ଭାଇ ଭାବେ କେବଳ ବିଭୀଷଣ ବଞ୍ଚିଥିଲେ, ଯିଏ ରାମଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ। ରାମଙ୍କ ପାଇଁ ସେ ନିଜ ଭାଇ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯୁଦ୍ଧ କରିଥିଲେ। ବିଭୀଷଣ ଧାର୍ମିକ ପ୍ରକୃତିର ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ। ସେ ପ୍ରଥମେ ତାଙ୍କ ବଡ଼ ଭାଇ ରାବଣକୁ ବୁଝାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ରାବଣ ତାଙ୍କୁ ଅପମାନିତ କରି ତଡ଼ିଦେଇଥିଲା। ଫଳରେ ବିଭୀଷଣ ରାମଙ୍କ ଶରଣାପନ୍ନ ହୋଇଥିଲେ।

ବିଭୀଷଣ କାହିଁକି ଦାହ ସଂସ୍କାର କରିବାକୁ ମନା କଲେ?
ରାବଣର ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ଭଗବାନ ରାମ ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ ତା’ର ଦାହ ସଂସ୍କାର କରିବାକୁ କହିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ବିଭୀଷଣ ସଫାସଫା ମନା କରିଦେଇଥିଲେ। ତାଙ୍କର ଯୁକ୍ତି ଥିଲା ଯେ ତାଙ୍କ ବଡ଼ ଭାଇ ରାବଣ ଜଣେ ପାପି ଥିଲା, ତେଣୁ ସେ ଏପରି କରିପାରିବେ ନାହିଁ। ତେବେ ରାମ ତାଙ୍କୁ ବୁଝାଇଥିଲେ ଯେ ମୃତ୍ୟୁର ସହିତ ସେହି ଶାରୀରିକ ଦେହର ପାପ ମଧ୍ୟ ଶେଷ ହୋଇଯାଏ। ତେଣୁ ଅନ୍ତିମ ସଂସ୍କାର କରିବାରେ କୌଣସି ଅସୁବିଧା ନାହିଁ। ଏହା ପରେ ବିଭୀଷଣ ରାମଙ୍କ କଥା ମାନି ସମ୍ମାନଜନକ ଭାବେ ରାବଣର ଅନ୍ତିମ ସଂସ୍କାର କରିଥିଲେ।

ରାବଣର ପତ୍ନୀ କ’ଣ କରିଥିଲେ?
ପରେ ରାବଣର ମୁଖ୍ୟ ପତ୍ନୀ ମନ୍ଦୋଦରୀ ବିଧବା ଜୀବନ ବିତାଇବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ। ରାମଙ୍କ ପରାମର୍ଶରେ ମନ୍ଦୋଦରୀ ଓ ବିଭୀଷଣ ଲଙ୍କାର ଶାସନଭାର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଯଦିଓ କେତେକ ମାନ୍ୟତା ଅନୁଯାୟୀ, ମନ୍ଦୋଦରୀ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଜୀବନ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ।

ମୃତ୍ୟୁ ସମୟରେ ରାବଣ କାହିଁକି ତିନିଥର ରାମଙ୍କ ନାମ ନେଇଥିଲା?
ରାବଣ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କର ମହାନ ଭକ୍ତ ଥିଲା। ସେ ଶିବଙ୍କୁ ପ୍ରସନ୍ନ କରିବା ପାଇଁ ଅନେକ ଥର ନିଜ ମୁଣ୍ଡ କାଟି ଅର୍ପଣ କରିଥିଲା। କିନ୍ତୁ ତା’ର ଭକ୍ତିର ପଦ୍ଧତି ଶାସ୍ତ୍ରାନୁଯାୟୀ ସଠିକ ନଥିଲା, ତେଣୁ ଏହି ଭକ୍ତିରୁ ତାକୁ ମୋକ୍ଷ ମିଳିନଥିଲା ଓ ତାକୁ ନର୍କକୁ ପଠାଯାଇଥିଲା। ଏହି ସତ୍ୟ ରାବଣ ମଧ୍ୟ ଜାଣିଥିଲା। ତା’ର ଖାତାରେ ଅନେକ ପାପ ଥିଲା ଓ ସେ ଅହଙ୍କାରରେ ବୁଡ଼ି ରହୁଥିଲା।

ଏହି କାରଣରୁ ବିଦ୍ୱାନ ରାବଣ ମୃତ୍ୟୁ ସମୟରେ ତିନିଥର ରାମଙ୍କ ନାମ ଜପ କରିଥିଲା, ଯାହାଦ୍ୱାରା ତା’ର ପାପରୁ ମୁକ୍ତି ମିଳିପାରିବ। ରାମ ନାମର ସ୍ମରଣ ମୋକ୍ଷର କାରଣ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ, କାରଣ ଏହା ପାପକୁ ନଷ୍ଟ କରି ଆତ୍ମାକୁ ମୁକ୍ତ କରେ। ଏହି କାରଣରୁ ରାବଣର ଆତ୍ମା ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ମୋକ୍ଷ ଲାଭ କରିଥିଲା, ଯଦିଓ ତା’ର ଜୀବନର ଅନ୍ୟ କର୍ମ ଖରାପ ଥିଲା।

ରାବଣ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କୁ କେଉଁ ତିନୋଟି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପଦେଶ ଦେଇଥିଲା?
ମୃତ୍ୟୁ ସମୟରେ ରାବଣ ରାମଙ୍କ ସାନ ଭାଇ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କୁ ଜୀବନର ତିନୋଟି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ରହସ୍ୟ କହିଥିଲା:

• ଭଲ କାମକୁ ଯଥାଶୀଘ୍ର ସମାପ୍ତ କରନ୍ତୁ: ଜୀବନ ଅନିଶ୍ଚିତ। ବିଳମ୍ବ କଲେ ଅନେକ ଭଲ ସୁଯୋଗ ହାତଛଡ଼ା ହୋଇଯାଏ।
• କ୍ଷୁଦ୍ର ରୋଗ ଓ ଶତ୍ରୁକୁ ଅବହେଳା କରନ୍ତୁ ନାହିଁ: ଛୋଟ ଦେଖାଯାଉଥିବା ରୋଗ ଜୀବନନାଶକ ହୋଇପାରେ, ଆଉ ଦୁର୍ବଳ ଦେଖାଯାଉଥିବା ଶତ୍ରୁ ମଧ୍ୟ ବିପଦଜନକ ହୋଇପାରେ। ରାବଣ ରାମ ଓ ତାଙ୍କ ସୈନ୍ୟବାହିନୀକୁ କମ ଆକଳନ କରିଥିଲା, ଯାହା ତା’ର ପରାଜୟର କାରଣ ହୋଇଥିଲା।
• ଜୀବନର ରହସ୍ୟ କାହା ସହ ସେୟାର କରନ୍ତୁ ନାହିଁ: ରାବଣର ନାଭିରେ ଲୁକ୍କାୟିତ ଅମୃତ କୁଣ୍ଡର ରହସ୍ୟ ତା’ର ଭାଇ ବିଭୀଷଣ ଜାଣିଥିଲେ, ଯାହା ରାବଣର ପରାଜୟର କାରଣ ହୋଇଥିଲା।

ଏହି ଘଟଣାବଳୀ ରାମାୟଣରେ ରାବଣର ଚରିତ୍ର ଓ ତା’ର ଅନ୍ତିମ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ତା’ର ଜ୍ଞାନ ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଚେତନାକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ, ଯାହା ଆଜି ମଧ୍ୟ ଆଲୋଚନାର ବିଷୟ ହୋଇ ରହିଛି।