ଭୁବନେଶ୍ୱର: ଆସନ୍ତାକାଲି ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହେବାକୁ ଯାଉଛି ବରଗଡ଼ର ବିଶ୍ୱ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଧନୁଯାତ୍ରା ।
ଧନୁଯାତ୍ରା ଓଡ଼ିଶାର ବରଗଡ଼ରେ ଏକ ବାର୍ଷିକ ନାଟକ-ଭିତ୍ତିକ ଖୋଲା ରଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଯାତ୍ରା । ଯାହା ସାରା ବିଶ୍ୱରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଛି । ବରଗଡ଼ ପୌରାଞ୍ଚଳର ୭କିମି ପରିଧି ମଧ୍ୟରେ ଆୟୋଜିତ ଏହି ଯାତ୍ରା ପୃଥିବୀର ବିଶାଳତମ ଖୋଲା ରଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଭାବେ ଜଣା ।
ପୌରାଣିକ କଥାବସ୍ତୁ:
ଧନୁଯାତ୍ରାରେ ପୌରାଣିକ କଥାବସ୍ତୁ ହରିବଂଶର ମଥୁରା ବିଜୟକୁ ନାଟ୍ୟ ରୁପାନ୍ତର ଆକାରରେ ମଞ୍ଚସ୍ଥ କରାଯାଇଥାଏ । ଧନୁଯାତ୍ରା ମାତୁଳ କଂସର ଧନୁଯାତ୍ରାରେ ଭାଗନେବାପାଇଁ ଭଗବାନ କୃଷ୍ଣଙ୍କର ମଥୁରାଯାତ୍ରାର ସ୍ମୃତି ବହନ କରେ ।
ଯାତ୍ରା ସମୟରେ ବରଗଡ଼ ସହର କଂସଙ୍କ ମଥୁରା ପାଲଟୁଥିବାବେଳେ ପୌରାଞ୍ଚଳର ୧୭ନଂ ୱାର୍ଡ଼ ଅମ୍ବାପାଲି ପାଲଟି ଥାଏ ଗୋପପୁର, ବରଗଡ଼ ସହରବାସୀ ଓ ଦର୍ଶକ ପାଲଟିଥାନ୍ତି ପ୍ରଜା । ମହାରାଜା କଂସଙ୍କ ଆଦେଶ ଅବମାନନା କଲେ ଯେତେବଡ଼ ପଦପଦବୀରେ ଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ଦଣ୍ଡଭୋଗିବାକୁ ହୋଇଥାଏ ।
କଂସଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟ ହୋଇଛନ୍ତି ଦଣ୍ଡିତ:
ଏହି ମଞ୍ଚରେ କଂସ ଦୋଷ ନିମନ୍ତେ ଲୋକଙ୍କୁ ଦଣ୍ଡବିଧାନ ମଧ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାର ପୂର୍ବତନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଓ ତାଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ମଧ୍ୟ କଂସଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦଣ୍ଡିତ ହୋଇଥିଲେ ।
ଇତିହାସ:
୧୯୪୭ ମସିହାରୁ ବରଗଡ଼ ସହରରେ ଧନୁଯାତ୍ରା ପାଳିତ ହୋଇ ଆସୁଛି । ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ହଟାଇ ଭାରତୀୟମାନେ ସ୍ୱାଧୀନତା ହାସଲ କରିଥିଲେ । ବରଗଡ଼ ସହରର କିଛି ହେମାଲି (କୁଲି କାମ କରୁଥିବା ଲୋକେ) ଏହି ବିଜୟ ଉତ୍ସବକୁ ନିଆରା ଢଙ୍ଗରେ ପାଳନ କରିବା ପାଇଁ ଧନୁଯାତ୍ରାର ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ।
ଅନ୍ୟମତେ କେତେକ ଉତ୍ସାହୀ ଯୁବକ ସମ୍ବଲପୁରରୁ ଶୀତଳଷଷ୍ଠୀ ଯାତ୍ରା ଦେଖି ଆସିବା ପରେ ବରଗଡ଼ ନାଏକପଡ଼ା ରାମଜୀ ମନ୍ଦିର ପ୍ରଙ୍ଗଣରେ ଏକ ବୈଠକ କରି ଧନୁଯାତ୍ରାର ରୂପରେଖ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲେ । ପୌଷ ଶୁକ୍ଳ ପଞ୍ଚମୀ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଏଗାର ଦିନ ଧରି ଗୋପ ଓ ମଥୁରାଲୀଳାର ବିଭିନ୍ନ ଦୃଶ୍ୟମାନ ପରିବେଷିତ ହୋଇ ପୌଷ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ କଂସବଧ ସହ ଏହା ଉଦ୍ଯାପିତ ହୋଇଥାଏ ।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ ଅପରାହ୍ଣ ୨ଟାରୁ ରାତି ୧୦ଟା ଯାଏ ଯାତ୍ରା ଚାଲେ ଓ ତା’ ପରେ ପରେ ସାରାରାତି ବିଭିନ୍ନ ମନୋରଞ୍ଜନ ମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଚାଲୁରହେ । ଏହି ଯାତ୍ରା ନିମନ୍ତେ ବରଗଡ଼ ସହରକୁ ମଥୁରା ନଗର ଭାବେ, ପଞ୍ଚାୟତ ଧର୍ମଶାଳାକୁ ରାଜପ୍ରସାଦଭାବେ, ହାଟପଦାକୁ ରାଜଦରବାରଭାବେ, ଲୋକମଣ୍ଡପକୁ ରଙ୍ଗମହଲଭାବେ, ରାମ ମନ୍ଦିରକୁ ଦେବକୀ ବସୁଦେବଙ୍କ ବିବାହ ମଣ୍ଡପଭାବେ, ସମଲେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ଦିର ପ୍ରାଙ୍ଗଣକୁ କାରାଗାରଭାବେ, ମନାବନ୍ଧକୁ ନାବକେଲିଭାବେ, ଅମ୍ବାପଲୀକୁ ଗୋପପୁରଭାବେ, ଜୀରା ନଦୀକୁ ଯମୁନା ନଦୀଭାବେ ଓ ଫକୀରାବନ୍ଧକୁ କାଳନ୍ଦୀ ହ୍ରଦ ଭାବେ ନାମିତ କରାଯାଇଥାଏ ।
ଭାଗବତରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଘଟଣାକ୍ରମ ଅନୁସାରେ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ଅଭିନିତ ହୁଏ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଅଂଶ । ଦର୍ଶକେ ଗୋଟିଏ ଜାଗାରୁ ଅନ୍ୟଜାଗା ଯାଆନ୍ତି, ଏଇ ଅଭିନୟ ଦେଖିବାପାଇଁ ।
କଳାକାରଙ୍କ ଅଭିନୟ ଏଠାରେ ଏତେ ଜୀବନ୍ତ ହୁଏ ଯେ, ଅଭିନୟ ଓ ବାସ୍ତବତା ଭିତରେ ଫରକ ବାରିବା କଠିନ ହୋଇଯାଏ । କଂସବଧ ହେଉଛି ଧନୁଯାତ୍ରାର ଅନ୍ତିମ ଦୃଶ୍ୟ, ଏହାପରେ ବିଶ୍ୱର ସର୍ବବୃହତ ମୁକ୍ତାକାଶ ରଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଉଦ୍ଯାପିତ ହୋଇଥାଏ ।
ପ୍ରତିବର୍ଷ ପୌଷ ପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ଦିନ ଅଭିନୀତ ହେଉଥିବା ଧନୁଯାତ୍ରାର ଏହି ଅନ୍ତିମଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖିବା ନିମନ୍ତେ ପ୍ରବଳ ଜନଗହଳି ହୋଇଥାଏ । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ କଂସ ବଧ କରିବାବେଳେ ଦର୍ଶକ ମାନେ ଏକ ସ୍ୱରରେ କହି ଉଠନ୍ତି କଂସ ରାଜା ବଂଶ ବୁଡୁ, କଂସ ମଲେ ଖାଏମା ଲଡୁ ।
କଂସ ହିଁ ମୁଖ୍ୟ ଆକର୍ଷଣ
ବରଗଡ଼ ଧନୁଯାତ୍ରାରେ କୃଷ୍ଣ, ବଳରାମ ନୁହେଁ ବରଂ କଂସ ହିଁ ମୁଖ୍ୟ ଆକର୍ଷଣ । କଂସ ଭୂମିକାରେ ଅଭିନୟ କରୁଥିବା କଳାକାରଙ୍କ ନିଖୁଣ ଅଭିନୟ ଦର୍ଶକଙ୍କୁ ମନୋରଞ୍ଜନର ଖୋରାକ ଯୋଗାଇଥାଏ ।
ଧନୁଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭର ପ୍ରଥମବର୍ଷ ବିନ୍ଦୁରଥଙ୍କୁ କଂସ ଭୂମିକା ପାଇଁ ଚୟନ କରାଯିବା ସହ ପ୍ରାଣବନ୍ଧୁ କରଙ୍କୁ କୃଷ୍ଣ ଓ ପୂର୍ବତନ ବିଧାୟକ ମୁରାରୀ ପ୍ରସାଦ ମିଶ୍ରଙ୍କୁ ବଳରାମ ଭୂମିକା ପାଇଁ ଚୟନ କରାଯାଇଥିଲା । ବିନ୍ଦୁରଥଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁପରେ ଲୁପୁରସିଂହର ଯୁଧିଷ୍ଟିର ଶତପଥୀ ଲଗାତାର ୩୦ ବର୍ଷ ଧରି ବରଗଡ଼ ଧନୁଯାତ୍ରାରେ କଂସ ଭୂମିକାରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ପରେ ପରେ ଭୀମସେନ ତ୍ରିପାଠୀ (ବରଗଡ଼), ରାଧେଶ୍ୟାମ ଦାସ, ନୀଳାଞ୍ଚଳ ଦାଶ, ଦେବେନ୍ଦ୍ର ବିଶ୍ୱାଳ, ଭୁବନେଶ୍ୱର ପ୍ରଧାନ ପ୍ରମୁଖ କଂସ ଭୂମିକାରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ୧୯୮୪ରୁ ୨୦୦୭ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗୋପାଳ ସାହୁ (ଏଲି) ବରଗଡ଼ ଧନୁଯାତ୍ରାର କଂସ ଭୂମିକାରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଗୋଟିଏ ଦିନ ପାଇଁ ସଞ୍ଜିବ ଦାଶ (ମାଟୁ) କଂସ ହୋଇଥିଲେ ।
କଂସଙ୍କ ପ୍ରାୟଶ୍ଚିତ:
କଂସ ଭୂମିକାରେ ଅଭିନୟ କରୁଥିବା ଅଭିନେତା ଧନୁଯାତ୍ରାବେଳେ ମହାପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଅବତାର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଓ ବଳରାମଙ୍କୁ ଅସମ୍ମାନ ଓ ଅପମାନିତ କରିବା ସହ ହତ୍ୟା କରିବା ନିମନ୍ତେ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର କରୁଥିବାରୁ ଯାତ୍ରା ପରେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରକୁ ଯାଇ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନିକଟରେ କ୍ଷମା ଯାଚନା କରିଥାନ୍ତି ।