ପବିତ୍ର ପର୍ବ ମହାଶିବରାତ୍ରୀ

ଲକ୍ଷ୍ମଣ ସାହୁଙ୍କ ନିୟମିତ ସ୍ତମ୍ଭ

ଭଗବାନ ଆଶୁତୋଷ ଶଙ୍କରଙ୍କର ସମସ୍ତ ପର୍ବ ବା ବ୍ରତମାନଙ୍କ ମଧ୍ଯରେ ଶିବରାତ୍ରି ବ୍ରତ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବୋଲି କୁହାଯାଇଅଛି । ଶିବରାତ୍ରି ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଉଛି – ଶିବଙ୍କର ପ୍ରିୟରାତ୍ରି (ଶିବପ୍ରିୟା ରାତ୍ରିଃ) ଅର୍ଥାତ୍ ଶିବ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ । ଶିବରାତ୍ରି ବ୍ରତ ସମ୍ପର୍କରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମତ ପୋଷଣ କରାଯାଇଛି । କେତେକ ଶିବରାତ୍ରି ଏକ ବିକୃତ ପରମ୍ପରା ବୋଲି ଦର୍ଶାଇବାକୁ ପଛାଇ ନାହାନ୍ତି । ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ମନରେ ଥିବା ସେହି ଶଙ୍କା ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ଶିବରାତ୍ରି ବ୍ରତର ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ବ୍ଯବସ୍ଥା ,ପୂଜନ ତଥା ବ୍ରତପାରଣବିଧି ଆଦିର ନିର୍ଣ୍ଣୟାତ୍ମକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଆଲୋଚିତ ଆଲେଖ୍ୟର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।

ହିନ୍ଦୁ କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର ଅଧିକାଂଶ ପର୍ବର ତାରିଖ କ୍ୟାଲେଣ୍ଡରର ଚନ୍ଦ୍ର ଅଂଶ ବ୍ୟବହାର କରି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କରାଯାଇଥାଏ । ତିନୋଟି କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର ଉପାଦାନ ଦ୍ୱାରା ଏକ ଚନ୍ଦ୍ର ଦିବସ ସ୍ତତନ୍ତ୍ର ଭାବରେ ଚିହ୍ନିତ ହୋଇ ଚନ୍ଦ୍ର ମାସ ,ଚନ୍ଦ୍ର ଚାଳିଶ ଦିନ ଏବଂ ତିଥି ଚନ୍ଦ୍ର ଦିବସ ଗୁଡ଼ିକ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇଥାଏ । ମାସର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦିବସ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବାବେଳେ, ଦୁଇଟି ପରମ୍ପରା ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ଗୋଟିଏ ଅମାବାସ୍ୟା ଓ ଅନ୍ୟଟି ପୂର୍ଣ୍ଣିମା । ତେଣୁ ହିନ୍ଦୁ କ୍ୟାଲେଣ୍ଡରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ମାସରେ ପଡୁଥିବା ଅମାବାସ୍ୟାର ପୂର୍ବ ଦିନକୁ “ଶିବ ରାତ୍ରୀ” ଭାବେ ଧରାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ବର୍ଷକୁ ଥରେ, ଶୀତର ଶେଷ ଭାଗରେ ଏବଂ ଗ୍ରୀଷ୍ମ (ଫେବୃଆରୀ / ମାର୍ଚ୍ଚ) ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ, ଏହି ରାତିକୁ “ମହା ଶିବରାତ୍ରୀ” କୁହାଯାଏ – “ଶିବଙ୍କର ମହାନ ରାତି” ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ଏହି ଦିନ ଫାଲଗୁନା ମାସରେ ଉତ୍ତର ଭାରତୀୟ ହିନ୍ଦୁ କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର ଅନୁଯାୟୀ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତୀୟ ହିନ୍ଦୁ କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର ଅନୁଯାୟୀ ଶିବଙ୍କ ପର୍ବ ବା ବ୍ରତ ପାଳନ କରାଯାଏ ।
” ମାଘମାସସ୍ୟ ଶେଷେ ଯା ପ୍ରଥମେ ଫାଳ୍ଗୁନସ୍ୟ ତ।
କୃଷ୍ଣା ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ସା ତୁ ଶିବରାତ୍ରିଃ ପ୍ରକୀର୍ତ୍ତିତା ( ଇତି କାଳମାଧବୀୟେ ସ୍କାନ୍ଦେ ନାଗରଖଣ୍ଡମ୍) ।”

ଅର୍ଥାତ୍ ମାଘମାସର ଶେଷରେ ଫାଲ୍ଗୁନମାସର ପ୍ରଥମ ପକ୍ଷର ( କୃଷ୍ଣପକ୍ଷ ର ) ଯେଉଁ ଚତୁର୍ଦଶୀ ତାକୁ ଶିବରାତ୍ରି କୁହାଯାଏ । ଏହି ବ୍ରତରେ ଉପବାସକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ଯ ଦିଆଯାଇଥାଏ । ସେଭଳି କୁହାଯାଇଛି “- -ଅତ୍ରୈକସ୍ୟାସ୍ତିଥେର୍ମ୍ମାଘୀୟତ୍ବ ଫାଲ୍ଗୁନୀୟତ୍ବେ ମୁଖ୍ୟଗୌଣବୃତ୍ତିଭ୍ୟାଂ ଅବିରୁଦ୍ଧେ । ତତସ୍ତୁ ମାଘ୍ୟନନ୍ତରାଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଶିବରାତ୍ରିଃ ତସ୍ୟାମୁପବାସଃ ପ୍ରଧାନମ୍ । ” ନ ସ୍ନାନେନ ନ ବସ୍ତ୍ରେନ ନ ଧୂପେନ ନ ଚାର୍ଚ୍ଚୟା ।
ତୁଷ୍ୟାମି ନ ତଥା ପୁଷ୍ପୈର୍ୟଥା ତତ୍ରୋପବାସତଃ।।”
– ଇତି ଶଙ୍କରୋକ୍ତେଃ ।

ମହାଶିବରାତ୍ରି ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ପର୍ବ । ମାନବ କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଏହି ପର୍ବ ଏକ ମହାନ୍ ଅଟେ । ମାନବ ଜୀବନର “ଅନ୍ଧକାର ରୂପକ ଅଜ୍ଞାନତାକୁ ଦୂର କରିବା ନିମନ୍ତେ ଏହି ପର୍ବ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରିବା , ପ୍ରାର୍ଥନା ଜପ କରିବା, ଉପବାସ କରିବା ଦ୍ୱାରା ମାନବ ଭିତରେ ଥିବା ସମସ୍ତ କଳୁଷିତ ଭାବନାର ଅନ୍ତ ଘଟେ । ମନରେ ସଚ୍ଚୋଟତା, ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଆଘାତ ନକରିବା, ଦାନ, କ୍ଷମା ଦେଇ ଭଗବାନ ଶିବ ଙ୍କ ଶରଣାପନ୍ନ ହେଲେ ମୁକ୍ତିଲାଭ ଘଟେ । “ଈଶାନସଂହିତାୟାମ୍” ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି –

” ମାଘେ କୃଷ୍ଣଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ୍ୟାଂ ରବିବାରୋ ଯଦା ଭବେତ୍।
ଭୌମୋ ବାପି ଭବେଦ୍ଦେବି କର୍ତ୍ତବ୍ୟଂ ବ୍ରତମୁତ୍ତମମ୍।।
ଶିବଯୋଗସ୍ୟ ଯୌଗେନ ତଦ୍ଭବେଦୁତ୍ତମୋତ୍ତମମ୍।
ଶିବରାତ୍ରିବ୍ରତଂ ନାମ ସର୍ବ୍ବପାପପ୍ରଣାଶନମ୍।
ଆଚାଣ୍ଡାଳମନୁଷ୍ୟାଣାଂ ଭୁକ୍ତିମୁକ୍ତିପ୍ରଦାୟକମ୍।।

ତେଣୁ ଭକ୍ତ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ଭଳି ନୈତିକତା ଓ ଗୁଣ ଉପରେ ଧ୍ୟାନ କରିବା ଦ୍ୱାରା ଏହି ବ୍ରତ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଉତ୍ସାହୀ ଭକ୍ତମାନେ ରାତିସାରା ଜାଗ୍ରତ ରୁହି ଶିବ ମନ୍ଦିର ପରିଭ୍ରମଣ କରିବା ସହିତ ଜ୍ୟୋତିର୍ଲିଙ୍ଗମ୍ କୁ ଦର୍ଶନ କରନ୍ତି । ଏହି ପର୍ବ ସମ୍ଭବତଃ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ପଞ୍ଚମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।

ସେବେଠାରୁ ହିନ୍ଦୁମାନେ ଦେବତା ଶିବଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ମହାଶିବରାତ୍ରି ରୂପେ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ କରି ଆସୁଛନ୍ତି । ଏହା ଶୈବ ଧର୍ମ ପରମ୍ପରାର ଏକ ବିଶେଷ ଅଂଶ । ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କ ଅଧିକାଂଶ ପର୍ବ ଦିନ ଓ ରାତିରେ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁସାରେ ପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ । ସେଭଳି ମହାଶିବରାତ୍ରୀ ରାତିରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଏହି ପବିତ୍ର ଦିନରେ ରାତିସାରା ଭକ୍ତ ମାନେ ଏକ ଆନ୍ତରିକ ଧ୍ୟାନ, ଉପବାସ, ଆତ୍ମ ଅଧ୍ୟୟନ, ସାମାଜିକ ସୌହାର୍ଦ୍ଦ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ଶିବ ମନ୍ଦିରରେ ନିଷ୍ଠାର ସହ ଜାଗ୍ରତ ହେବା ପାଇଁ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ । ଅର୍ଘ୍ୟମନ୍ତ୍ରସ୍ତୁ–
” ମୟା କୃତାନ୍ୟନେକାନି ପାପାନି ହର ଶଙ୍କର। ଶିବରାତ୍ରୌ ଦଦାମ୍ୟର୍ଘ୍ୟଂ ଉମାକାନ୍ତ ଗୃହାଣ ମେ ।
” ତତୋ ନମଃ ଶିବାୟ ଇତି ମୂଲମନ୍ତ୍ରଂ ଜପିତ୍ବାପ୍ରଭାତେଽବିଘ୍ନେନ ଇତ୍ୟାଦିବକ୍ଷ୍ୟମାନମନ୍ତ୍ରାନ୍ ପଠେତ୍ ।

ଭକ୍ତ ରାତିସାରା ଜାଗ୍ରତ ରହିବା ଶିବଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବା ନିଜ ଜୀବନରେ ତଥା ଜଗତରେ ରହିଥିବା ଘନ ଅନ୍ଧକାର ଓ ଅଜ୍ଞତାକୁ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରନ୍ତି । ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ଫଳ, ପତ୍ର, ମିଠା ଏବଂ କ୍ଷୀରର ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ । କେତେକ ଭକ୍ତ ଶିବଙ୍କର ଉପାସନା ସହିତ ରାତ୍ରରେ ତାନ୍ତ୍ରିକ ପୂଜା ସହିତ ଧ୍ୟାନ ଯୋଗ କରନ୍ତି । ଶିବ ମନ୍ଦିରରେ ଶିବଙ୍କର ପବିତ୍ର ମନ୍ତ୍ର “ଓମ୍ ନାମ ଶିବୟା” ଦିନସାରା ଜପ କରାଯାଏ । ଅନେକ ଭକ୍ତମାନେ ଶିବଙ୍କ ନାମ ଚାଲିସାଙ୍କ ପାଠ ମାଧ୍ୟମରେ ଶିବଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି କରି ନିଜର ମନସ୍କାମନା ପୂରଣ ନିମନ୍ତେ ମନକଥା ଜଣାଇଥାନ୍ତି । ଈଶାନସଂହିତାୟାମ୍-
” ମାଘେ କୃଷ୍ଣଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ୍ୟାଂ ରବିବାରୋ ଯଦା ଭବେତ୍ ।
ଭୌମୋ ବାପି ଭବେଦ୍ଦେବି କର୍ତ୍ତବ୍ୟଂ ବ୍ରତମୁତ୍ତମମ୍ ।
ଶିବଯୋଗସ୍ୟ ଯୌଗେନ ତଦ୍ଭବେଦୁତ୍ତମୋତ୍ତମମ୍ ।
ଶିବରାତ୍ରିବ୍ରତଂ ନାମ ସର୍ବ୍ବପାପପ୍ରଣାଶନମ୍ ।
ଆଚାଣ୍ଡାଳମନୁଷ୍ୟାଣାଂ ଭୁକ୍ତିମୁକ୍ତିପ୍ରଦାୟକମ୍ ।

ମହା ଶିବରାତ୍ରୀ କଥା ବିଶେଷକରି ସ୍କନ୍ଦ ପୁରାଣ, ଲିଙ୍ଗ ପୁରାଣ, ପଦ୍ମ ପୁରାଣ ଆଦି ପୁରାଣରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି ।‌ଏହି ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ଶିବଙ୍କ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଏହି ପର୍ବ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ତଥ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି । ଏପରିକି ବିଭିନ୍ନ କିମ୍ବଦନ୍ତୀରେ ମହା ଶିବରାତ୍ରୀର ମହତ୍ତ୍ଵ ରହିଛି । ଶୈବ ଧର୍ମ ପରମ୍ପରାର କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁଯାୟୀ, ଏହି ରାତି ହେଉଛି ଯେତେବେଳେ ଶିବ ସୃଷ୍ଟି, ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ବିନାଶର ତାଣ୍ତଵ ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି । କାରଣ ଶିବ ସୃଷ୍ଟି କର୍ତ୍ତା, ପାଳନ କର୍ତ୍ତା ଓ ସ଼ଂହାର କର୍ତ୍ତା । ତେଣୁ ଶିବଙ୍କ ନାମରେ ଭଜନ ଜପ କରିବା, ଶୈବ ଶାସ୍ତ୍ର ପଢିବା ହେଉଛି ଶୈବ ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ସମର୍ପିତ ଭକ୍ତି ଭାବ । ଭକ୍ତ ଶିବଙ୍କ ପବିତ୍ର ନୃତ୍ୟରେ ଯୋଗ ଦେଇ ଶିବଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତି ଅନୁଭବ କରେ । ଅନ୍ୟ ଏକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁଯାୟୀ ଭଗବାନ ଶିବ ମା’ ପାର୍ବତୀଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିବା ହେତୁ ଏହି ରାତି ଉଜାଗର ରହି ସ୍ମରଣ କରାଯାଏ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି ଭକ୍ତ ନିଜର ଭକ୍ତିମତ୍ତାକୁ ଶିବଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ କରିବା ସହ ଅତୀତରେ କରିଥିବା ପାପରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବା ପାଇଁ ଉଜାଗର ରହିଥାଏ । ନରସିଂହାଚାର୍ୟ୍ୟଧୃତେଶ୍ଵରସଂହିତାୟାଂ ଯଥା —
” ଶୈବୋ ବା ବୈଷ୍ଣବୋ ବାପି ଯୋ ବା ସ୍ୟାଦନ୍ୟପୂଜକଃ।
ସର୍ବଂ ପୂଜାଫଳଂ ହନ୍ତି ଶିବରାତ୍ରି ଵହିର୍ମ୍ମଖଃ ।”

ବିଶ୍ୱାସ ଅଛି ଯେ ଭଗବାନ ଶିବ ସମୁଦ୍ର ମନ୍ଥନ ବେଳେ ବାହାରିଥିବା ହଳାହଳ ବିଷକୁ ପାନ କରି ଥିଲେ । ଫଳରେ ତାଙ୍କ ଗଳା ନୀଳ ବର୍ଣ୍ଣ ହେବାରୁ ସେ ନୀଳକଂଠ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ତେଣୁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ନୀଳକଣ୍ଠ ମହାଦେବ ମନ୍ଦିର ହେଉଛି ସେହି ସ୍ଥାନ ଯେଉଁଠାରେ ଏହି ଘଟଣା ଘଟିଥିବା କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ରହିଛି । ଏହି ପର୍ବରେ ନୃତ୍ୟ ପରମ୍ପରାର ମହତ୍ତ୍ଵର ଐତିହାସିକ ମୂଲ୍ୟ ରହିଛି । ବିଶେଷ କରି ମହାଶିବରାତ୍ରିରେ କୋଣାର୍କ, ଖଜୁରାହୋ, ପଟ୍ଟାଡାଲ୍, ମୋଡେରା ଓ ଚିଦାମ୍ବରମ୍ ପରି ପ୍ରମୁଖ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିରରେ ବାର୍ଷିକ ନୃତ୍ୟ ମହୋତ୍ସବରେ କଳାକାରମାନଙ୍କ ଏକ ସମବେତ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ ହେଉଛି ଏକ ଐତିହାସିକ ମିଳନ ଦିବସ । ଚିଦାମ୍ବରମ୍ ମନ୍ଦିରରେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ନାଟୟାନଜାଲୀ କୁହାଯାଏ । ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ନୃତ୍ୟ ଶାସ୍ତ୍ର । ପ୍ରାଚୀନ ହିନ୍ଦୁ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ନୃତ୍ୟ ମୁଦ୍ରାକୁ ଚିତ୍ରଣ କରୁଥିବା ମୂର୍ତ୍ତି ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଚିଦାମ୍ବରମ୍ ମନ୍ଦିରକୁ ଧରାଯାଏ । ସେଭଳି ମଧ୍ୟ ଖଜୁରାହୋ ଶିବ ମନ୍ଦିରଗୁଡିକରେ ମହା ଶିବରାତ୍ରୀରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ନୃତ୍ୟ ମହୋତ୍ସବ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଶୈବ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀଙ୍କୁ ମନ୍ଦିର ଚାରିପାଖରେ ଛାଉଣି କରି ୧୮୬୪ ମସିହାରେ ଆଲେକ୍ସଜାଣ୍ଡାର୍ କନିଙ୍ଗହାମ୍ ଦସ୍ତାବିଜ୍ କରାଇଥିଲେ । ଭାରତର ପ୍ରମୁଖ ଜ୍ୟୋତିର୍ଲିଙ୍ଗ ଶିବ ମନ୍ଦିର, ବାରଣାସୀସ୍ଥ ସୋମନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ମହା ଶିବରାତ୍ରୀ ପାଳନ ହେବାର ଦେଖାଯାଏ ।

ସେଭଳି ତାମିଲନାଡୁର ତିରୁବନନାମଲାଇ ଜିଲ୍ଲାର ଅନ୍ନାମଲାଇୟାର ମନ୍ଦିରରେ ମହା ଶିବରାତ୍ରୀ ପାଳନ ହୁଏ । ସେଠାରେ ପୂଜାପାଠର ବିଶେଷ ପ୍ରକ୍ରିୟା ହେଉଛି ‘ଗିରିଭାଲମ୍’ / ଗିରି ପ୍ରଡକସିନା, ପାହାଡ ଉପରେ ଥିବା ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଚାରିପାଖରେ ୧୪ କିଲୋମିଟର ଖାଲି ପାଦରେ ବୁଲି ସୂର୍ଯ୍ୟୋସ୍ତ ସମୟରେ ପାହାଡ ଶୀର୍ଷରେ ବିରାଟ ଦୀପ ଜଳାଯାଏ । ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ ଓ ତେଲେଙ୍ଗାନାରେ ଶିବରାତ୍ରୀ ମହାଯାକ ଯମକରେ ପାଳନ ହୁଏ । କାମ୍ବଲାପାଲ୍ ନିକଟସ୍ଥ ମଲାଇୟା ଗୁଟ୍ଟା, ରେଳବାଇ କୋଡୁରୁ ନିକଟ ଗୁଣ୍ଡଲକାମା କୋନା, ପେଞ୍ଚାଲାକୋନା, ଉମା ମହେଶ୍ୱରମ୍ ମଧ୍ୟରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ସେଭଳି ଅମରାବତୀର ଅମରାରାମ, ଭୀମାରାମର ସୋମାରାମ, ଡ୍ରାମରାମ, ସମରଲାକୋଟା ର କୁମାରାମ ଏବଂ ପାଲାକୋଲୁର କେଶରାମ ଆଦି ମନ୍ଦିରରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ୱାରଙ୍ଗାଲର ରୁଦ୍ରଶ୍ୱର ସ୍ବାମୀଙ୍କ ୧୦୦୦ ସ୍ତମ୍ଭ ମନ୍ଦିରରେ ମହାଶିବରାତ୍ରି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ଶ୍ରୀକାଲାହାଷ୍ଟୀ, ମହାନନ୍ଦୀ, ଯାଗାଣ୍ଟି, ଆଣ୍ଟାରଭେଡି, କଟାମାନଚି, ପଟ୍ଟିସେମା, ହାନାମକୋଣ୍ଡା, କିସରାଗୁଟା, ଭେମୁଲାୱାଡା, ପାନାଗଲ, କୋଲାନୁପାକା ଠାରେ ଭକ୍ତମାନେ ଏକତ୍ରିତ ହୁଅନ୍ତି । ମାଣ୍ଡି ମେଳା ସହରରେ ଶିବରାତ୍ରୀ ଉତ୍ସବ ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ବିଶ୍ୱାସ ଅଛି ଯେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ସମସ୍ତ ଦେବତା ଓ ଦେବୀମାନେ ମହା ଶିବରାତ୍ରୀ ଦିନ ଏଠାରେ ଏକତ୍ରିତ ହୁଅନ୍ତି । ବିସ୍ କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ମାଣ୍ଡି, “କ୍ୟାଥେଡ୍ରାଲ୍ ମନ୍ଦିର” ଓ ହିମାଚଳ ପ୍ରଦେଶର ଅନ୍ୟତମ ପୁରାତନ ସହର ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା, ଏହାର ପାରିପାର୍ଶ୍ୱରେ ବିଭିନ୍ନ ଦେବତା ଓ ଦେବୀଙ୍କର ପ୍ରାୟ ୮୧ଟି ମନ୍ଦିର ରହିଛି ।

ଶୈବ ଧର୍ମରେ ମହା ଶିବରାତ୍ରୀ କାଶ୍ମୀରର ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ପାଳନ କରାଯାଏ । କାଶ୍ମୀରରେ ଏହାକୁ “ହେରାଥ” କୁହାଯାଏ । ଯାହା ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ “ହରାରାତ୍ରୀ”, “ରାତିର ରାତି” (ଶିବଙ୍କର ଅନ୍ୟ ନାମ) ରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଏଠାରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପର୍ବ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଉଥିବା ଶିବରାତ୍ରୀ ଚାଳିଶ ଦିନ ପାଇଁ ଏକ ବିସ୍ତୃତ ରୀତିନୀତି ଅନୁସାରେ ପାଳନ ହୁଏ । ଭୈରବ (ଶିବ)ଙ୍କ ଲିଙ୍ଗ ନିଆଁର ଲିଙ୍ଗ ସଦୃଶ୍ୟ ଦେଖାଯାନ୍ତି । ଏହାକୁ ତାନ୍ତ୍ରିକ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଭୈରବୀ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ଯେହେତୁ ଭୈରବୀ, ଶୈବ ଶକ୍ତି ବା ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଶକ୍ତି, ଏହା ତାନ୍ତ୍ରିକ ଉପାସନା ଦ୍ୱାରା ସମର୍ପିତ ହୋଇଛି । ଗୁଜୁରାଟରେ ଜୁନାଗଡ ନିକଟ ଭବନରେ ମହା ଶିବରାତ୍ରୀ ପର୍ବ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ସେଠାରେ ଶ୍ରୀଗି ( ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡି ) କୁଣ୍ଡରେ ସ୍ନାନ କରିବାକୁ ପବିତ୍ର ବୋଲି ଧରାଯାଏ । ପୌରାଣିକ କଥା ଅନୁଯାୟୀ ଭଗବାନ ଶିବ ନିଜେ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡି କୁଣ୍ଡରେ ଗାଧୋଇବାକୁ ଆସନ୍ତି । ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ମହା ଶିବରାତ୍ରୀ ଅବିବାହିତ ଝିଅମାନେ ଉପଯୁକ୍ତ ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ତାରକେଶ୍ୱର ପରିଦର୍ଶନ କରନ୍ତି ।

ଓଡିଶାରେ ମହା ଶିବରାତ୍ରୀ ଜାଗର ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା । ଲୋକମାନେ ଦିନସାରା ସେମାନଙ୍କର ଇଚ୍ଛା ପାଇଁ ଉପବାସ କରନ୍ତି ଏବଂ ଶିବ ମନ୍ଦିରର ଶୀର୍ଷରେ ‘ମହାଦୀପ’ ଉଠିବା ପରେ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ଏହା ସାଧାରଣତଃ ମଧ୍ୟରାତ୍ରିରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଭୁବନେଶ୍ୱର ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିରରେ ମହାଦୀପ ଉଠେ । ଅବିବାହିତ ଝିଅମାନେ ମଧ୍ୟ ଉପଯୁକ୍ତ ସ୍ୱାମୀ ପାଇବା ପାଇଁ ପୂଜା କରନ୍ତି । ପବିତ୍ର ଶିବରାତ୍ରୀ ଅବସରରେ ପଣ୍ଡିଚେରୀର କାରୁଭାଦିକ୍କୁପମ୍ କୁରୁସିତାନନ୍ଦ ମନ୍ଦିରରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଅଭିଷେକ ଓ ପୂଜାପାଠ କରାଯାଏ । କେବଳ ଭାରତରେ ନୁହେଁ ଭାରତ ବାହାରେ ନେପାଳ, ପାକିସ୍ତାନ, ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ଥିବା ହିନ୍ଦୁମାନେ ପବିତ୍ର ମହାଶିବରାତ୍ରି ପାଳନ କରୁଥିବା ଦେଖାଯାଏ ।
” ଶିବରାତ୍ରିବ୍ରତଂ ଦେବ ପୂଜାଜପପରାୟଣଃ ।
କରୋମି ବିଧିବଦ୍ଦତ୍ତଂ ଗୃହାଣାର୍ଘ୍ୟଂ ମହେଶ୍ଵର ।”

 ଅଧ୍ୟକ୍ଷ , ମହାନଦୀବିହାର ମହିଳା ସ୍ନାତକ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ , କଟକ -୪
ଦୂରଭାଷା: ୯୦୪୦ ୧୫୧୪୭୫
laxmansahoo9040@gmail.com