ମୌସୁମୀର ଘର

ମୌସୁମୀର ଘର

ସଂପଦ ମହାପାତ୍ର

ମୌସୁମୀର ଜନ୍ମ କୋଉଠି? କାହିଁକି ପ୍ରତିବର୍ଷ ଠିକଣା ବେଳେ ଆସୁଛି? କେବେଠୁ ଏମିତି ଆସୁଛି? କେମିତି ଆସୁଛି? ମୌସୁମୀର ଶେଷ ଠିକଣାା କୋଉଠି?

ଜୁନ ଆସିଲା ମାତ୍ରେ ସମସ୍ତଙ୍କର ଅପେକ୍ଷା, କେବେ ଆସିବ ମୌସୁମୀ । ସାଧାରଣତଃ ଜୁନ ପ୍ରଥମ ସପ୍ତାହରେ କେରଳକୁ ଭିଜାଏ ମୌସୁମୀ ବର୍ଷା, ଆଉ ସାରା ଦେଶରେ ଖୁସିର ଲହରୀ ଖେଳିଯାଏ । ପ୍ରାଣଘାତୀ ଗ୍ରୀଷ୍ମରୁ ତ୍ରାହି ମିଳେ, ଚାଷୀ ମନରେ ଆଶା ଖେଳିଯାଏ, ନଦୀ ନାଳ ଭରିଯାଏ, ଧରିତ୍ରୀରେ ପ୍ରାଣ ସଂଚରିଯାଏ । ମୌସୁମୀ ଆସିବା ଟିକିଏ ଡେରି ହୋଇଗଲେ ଚିନ୍ତା ବଢିଯାଏ । କାରଣ କୃଷି, ଅର୍ଥନୀତି, ଶିଳ୍ପ ସବୁ କିଛି ଏହି ମୌସୁମୀ ବର୍ଷା ଉପରେ ନିର୍ଭର ।

ଆରବିକ୍ ମୌସୁମ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଛି ମୌସୁମୀ, ଯାହାର ଅର୍ଥ ଋତୁ । ଆରବିକ୍ ମୌସୁମ୍ ବା ଡଚ୍ ଜ୍ଞକ୍ଟଦ୍ଭଗ୍ଦକ୍ଟଦ୍ଭ ଶବ୍ଦରୁ ମନସୁନ୍ ଶବ୍ଦ ଆସିଥାଇପାରେ । ଭାରତର ଲାଇଫଲାଇନ୍ ମୌସୁମୀ ବାୟୁ ଯଦିଓ ଆରବ ସାଗର ପଟୁ ଆସେ, ତେବେ ଏହାର ସଂପର୍କ ରହିଛି ତିଦ୍ଧତ ମାଳଭୂମି ସହ । ପ୍ରାୟ ୫କୋଟି ବର୍ଷ ତଳେ ଏସିଆ ଭୂଖଣ୍ଡ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶ ଭୂଖଣ୍ଡ ସହ ଧକ୍କା ହେଲା, ସେତେବେଳେ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ତିବ୍ଦତ ମାଳଭୂମି । ଆଉ ତାପରଠୁ ଭାରତକୁ ମୌସୁମୀ ଆସୁଛି । ଆଜିକୁ ପ୍ରାୟ ୨କୋଟି ବର୍ଷ ତଳେ ମୌସୁମୀ ବାୟୁ ସକ୍ରିୟ ହୋଇଛି । ପ୍ରାୟ ୮୦ଲକ୍ଷ ବର୍ଷ ତଳେ ଏହା ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହୋଇଛି । ତାଆଗରୁ ଭାରତରେ ମୌସୁମୀ ତାର ଖେଳ ଦେଖାଉନଥିଲା ।

ଦକ୍ଷିଣ ପଶ୍ଚିମ ମୌସୁମୀ ବାୟୁର ଜନ୍ମ ସ୍ଥାନ ଭାରତ ମହାସାଗର ଭିତରେ ଥିବା ମାଡାଗାସ୍କାରରେ । ଜାନୁଆରୀ-ଫେବୃଆରୀ ବେଳକୁ ମୌସୁମୀ ଜନ୍ମ ନେଇ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଦେଶ ସୋମାଲିଆ ଆଡକୁ ଗତି କରେ । ବିଷୁବ ରେଖା ଟପିବା ପରେ ଏହା ମୋଡ ବଦଳାଇ ଦକ୍ଷିଣ ପଶ୍ଚିମ ମୁହାଁ ହୁଏ । ମେ ମାସ ବେଳକୁ ବେଶ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହୋଇସାରିଥାଏ । ସେତେବେଳକୁ ପବନର ବେଗ ପ୍ରଖର ଥାଏ ଏବଂ ସେଥିରେ ପ୍ରଚୁର ମାତ୍ରାରେ ଜଳକଣିକା ଭରିଥାଏ । ଏହାପରେ ମୌସୁମୀ ଭାରତ ମୁହାଁ ହୁଏ । ସୋମାଲିଆଠାରୁ ଭାରତ ପହଂଚିବା ପାଇଁ ପ୍ରାୟ ୩ହଜାର କିଲୋମିଟର ବାଟ ଅତିକ୍ରମ କରେ । ମୌସୁମୀର ସବୁ ଖେଳ ୩୦ ଡିଗ୍ରୀ ଉତର ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଅକ୍ଷାଂଶ ଭିତରେ ହିଁ ହୁଏ । ଭାରତ ପହଂଚିବା ଆଗରୁ ମୌସୁମୀ ମେ ୧ତାରିଖ ବେଳକୁ ଦକ୍ଷିଣ ପୂର୍ବ ଏସିଆ ଛୁଏଁ । ମେ ୧୫ବେଳକୁ ଆଣ୍ଡାମାନ ନିକୋବର ପଂହଚେ ।

ମେ ମାସ ବେଳକୁ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶରେ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଋତୁ । ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଖରାରେ ସ୍ଥଳଭାଗ ତାତି ଯାଏ । ଆକାଶରୁ ନିଆଁ ଖସୁଥାଏ । କିନ୍ତୁ ସମୁଦ୍ର ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଥଣ୍ଡା ଥାଏ । ଅତ୍୍ୟଧିକ ଗରମ ଯୋଗୁ ସ୍ଥଳଭାଗରେ ଲଘୁଚାପ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏହାକୁ ଭରଣା କରିବାକୁ ଥଣ୍ଡା ମୌସୁମୀ ପବନ ଟାଣି ହୋଇଆସେ । ଆରବ ସାଗର ପଟୁ ପ୍ରାୟ ଜୁନ ୧ବେଳକୁ କେରଳ ଛୁଏଁ । ସେଇଠି ସୁଉଚ୍ଚ ପଶ୍ଚିମ ଘାଟରେ ଧକ୍କା ଖାଇ ଦୁଇ ଭାଗ ହୋଇଯାଏ । ଗୋଟିଏ ଭାଗ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ କର୍ଣାଟକ ମୁହାଁ ହୁଏ ଏବଂ ଅନ୍ୟଟି ତାମିଲନାଡୁ, ଆନ୍ଧ୍ର, ଓଡିଶା ମୁହାଁ ହୁଏ ।

ଦକ୍ଷିଣ ପଶ୍ଚିମ ଦିଗରୁ ଛୁଉଁଥିବାରୁ ଏହାର ନାଁ ରହିଛି ଦକ୍ଷିଣ ପଶ୍ଚିମ ମୌସୁମୀ ବାୟୁ । ଏହାପରେ ମୌସୁମୀ ଧୀରେ ଧୀରେ ସାରା ଦେଶକୁ ଭିଜାଏ । ପଶ୍ଚିମ ରାଜସ୍ଥାନ ହେଉଛି ମୌସୁମୀର ଶେଷ ଠିକଣା । ଜୁଲାଇ ୧୫ବେଳକୁ ଏଠି ପହଂଚେ ମୌସୁମୀ । ଜୁନରୁ ଅଗଷ୍ଟ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୌସୁମୀ ସକ୍ରିୟ ରହେ, ବର୍ଷା ହୁଏ ।

ତେବେ ମୌସୁମୀର ଖେଳ ରାଜସ୍ଥାନର ମରୁଭୂମିରେ ସରେନି । ସେପ୍ଟେମ୍ବର ବେଳକୁ ଶୀତଋତୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଯାଏ । ସେତେବେଳକୁ ସମୁଦ୍ରର ତାପମାତ୍ରା ସ୍ଥଳଭାଗଠାରୁ ଅଧିକ ଥାଏ । ତିଦ୍ଧତ ମାଳଭୂମିରେ ଗୁରୁଚାପ କ୍ଷେତ୍ର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ତେଣୁ ମୌସୁମୀ ପୁଣି ପଛକୁ ବଙ୍ଗୋପସାଗର ଆଡକୁ ଫେରେ । ସେତେବେଳେ ଦକ୍ଷିଣ ଏବଂ ପୂର୍ବ ଭାରତର କିଛି ସ୍ଥାନରେ ଶୀତଦିନିଆ ବର୍ଷା ହୁଏ । ମୌସୁମୀର ଏହି ଫେରନ୍ତା ଗତିପଥ ଉପରେ ଆଗେ ନିର୍ଭର କରୁଥଲା ଓଡିଶାର ନୌବାଣିଜ୍ୟ ପରମ୍ପରା । କାର୍ତିକ ପୂର୍ଣମୀରେ ସାଧବପୁଅମାନେ ମେଲି ଦେଉଥିଲେ ବୋଇତ । ଫେରନ୍ତା ମୌସୁମୀ ସେମାନଙ୍କ ବୋଇତକୁ ସମୁଦ୍ର ଭିତରେ ଜାଭା ସୁମାତ୍ରାର ଯାଏଁ ବାଟ କଢେଇ ନେଉଥିଲା । ମୌସୁମୀ ନଥିଲେ ଓଡିଶାର ଐତିହ୍ୟ ଅଲଗା ହୋଇଥାନ୍ତା ।

ବଙ୍ଗୋପସାଗରରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ଓଲଟ ଚକ୍ରବାତ ଯୋଗୁ ମୌସୁମୀ ଭାରତ ଭୂଖଣ୍ଡ ଛାଡି ପୁଣି ଥରେ ଫେରିଯାଏ ମାଡାଗାସ୍କାର । ଆରବସାଗର ପଟୁ ଆସିଥିବା ବେଳେ ବଙ୍ଗୋପସାଗ ବାଟେ ଯେଉଁଠୁ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲା ସମୁଦ୍ରର ସେଇଠିକୁ ଫେରିଯାଏ ମୌସୁମୀ । ପୁଣି ଥରେ ନୂଆ ପାଣି ପବନ ନେଇ ଜନ୍ମ ନେବାକୁ ।