ଭୁବନେଶ୍ୱର, ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ ତଥା ‘ମନ୍ଦିର ମାଳିନୀ ନଗରୀ’ ଭାବେ ପରିଚିତ। ଏକ ଐତିହାସିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସହର। ଏହାର ନାମ ‘ତ୍ରିଭୁବନେଶ୍ୱର’ ଶବ୍ଦରୁ ଉଦ୍ଭବ, ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ‘ତିନି ଜଗତର ଈଶ୍ୱର’ (ଭଗବାନ ଶିବ)। ଏହି ସହରର ଇତିହାସ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୩୦୦ ବର୍ଷରୁ ଆରମ୍ଭ, ଯେତେବେଳେ କଳିଙ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧ ଏହାର ନିକଟସ୍ଥ ଧଉଳିରେ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହା କଳିଙ୍ଗ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ ଥିଲା ଏବଂ ଏହାର ପ୍ରାଚୀନ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଓ ମନ୍ଦିର ଗୁଡ଼ିକ ଏହାର ଗୌରବମୟ ଇତିହାସର ସାକ୍ଷୀ। ନିମ୍ନରେ ଭୁବନେଶ୍ୱରର କେତେକ ପ୍ରମୁଖ ସ୍ଥାନର ନାମ ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକର ଇତିହାସ ସଂକ୍ଷେପରେ ଦିଆଯାଇଛି:
୧. ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର
- ଇତିହାସ: ଭୁବନେଶ୍ୱରର ସବୁଠାରୁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ମନ୍ଦିର ଲିଙ୍ଗରାଜ, ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ। ଏହା ୧୧ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ସୋମବଂଶୀ ରାଜା ଯାଜାତି କେଶରୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ବୋଲି ମନେ କରାଯାଏ। ଏହାର ସ୍ଥାପତ୍ୟ କଳିଙ୍ଗ ଶୈଳୀର ଏକ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ନମୁନା। ମନ୍ଦିରର ନାମ ‘ଲିଙ୍ଗରାଜ’ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଛି, ଯାହା ଶିବଲିଙ୍ଗକୁ ସୂଚାଏ। ଏହା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ।
୨. ଅନନ୍ତ ବାସୁଦେବ ମନ୍ଦିର
- ଇତିହାସ: ବିନ୍ଦୁସାଗର ତୀରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏହି ମନ୍ଦିର ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ। ୧୨୭୮ ମସିହାରେ ଗଙ୍ଗ ବଂଶର ରାଜା ତୃତୀୟ ଅନଙ୍ଗ ଭୀମଦେବଙ୍କ କନ୍ୟା ଚନ୍ଦ୍ରାବତୀ ଏହାକୁ ନିର୍ମାଣ କରାଇଥିଲେ। ଏଠାରେ କୃଷ୍ଣ, ବଳରାମ ଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ପୂଜା କରାଯାଏ। ମନ୍ଦିରର ସ୍ଥାପତ୍ୟ କଳିଙ୍ଗ ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ ଏବଂ ଏହା ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳ।
୩. ରାଜାରାଣୀ ମନ୍ଦିର
- ଇତିହାସ: ୧୧ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ନିର୍ମିତ ଏହି ମନ୍ଦିର ଏହାର ଅଦ୍ଭୁତ ପ୍ରସ୍ତର ଖୋଦନ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ। ଏହାର ନାମ ‘ରାଜାରାଣୀ’ ସମ୍ଭବତଃ ଏହାର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଓ ରାଜକୀୟ ଚେହେରା ଯୋଗୁଁ ମିଳିଥାଇପାରେ। ଏହା ଶିବଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ ହୋଇଥିଲା ବୋଲି ମନେ କରାଯାଏ, କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହା ଏକ ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ସ୍ଥଳ ଭାବେ ସଂରକ୍ଷିତ। ଏହାର ସ୍ଥାପତ୍ୟ କଳିଙ୍ଗ ଶୈଳୀର ଏକ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଉଦାହରଣ।
୪. ବ୍ରହ୍ମେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର
- ଇତିହାସ: ୯ମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ସୋମବଂଶୀ ରାଜା ଉଦ୍ୟୋତକେଶରୀଙ୍କ ମାତା କୋଲାବତୀ ଦେବୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ଏହି ମନ୍ଦିର ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ। ଏହା ୧୦୫୮ ମସିହାରେ ନିର୍ମାଣ ହୋଇଥିଲା ବୋଲି ଏକ ଶିଳାଲେଖରୁ ଜଣାଯାଏ। ଏହାର ଅଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଓ ବାହ୍ୟ ଖୋଦନ କାର୍ଯ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିଖୁଣ ଏବଂ କଳାତ୍ମକ।
୫. ଧଉଳି ଶାନ୍ତି ସ୍ତୁପ
- ଇତିହାସ: ଧଉଳି, ଭୁବନେଶ୍ୱର ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥିତ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୨୬୨-୨୬୧ରେ କଳିଙ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧର ସ୍ଥାନ ଥିଲା। ଏହି ଯୁଦ୍ଧ ପରେ ମୌର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକ ଶାନ୍ତିର ବାର୍ତା ପ୍ରଚାର କରିଥିଲେ। ଧଉଳିରେ ଅଶୋକଙ୍କ ଶିଳାଲେଖ (୨୭୨-୨୩୬ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ) ଏହାର ଐତିହାସିକ ଗୁରୁତ୍ୱକୁ ପ୍ରମାଣ କରେ। ବର୍ତ୍ତମାନ ଏଠାରେ ଏକ ବୌଦ୍ଧ ଶାନ୍ତି ସ୍ତୁପ ରହିଛି, ଯାହା ୧୯୭୦ ଦଶକରେ ନିର୍ମିତ।
୬. ଉଦୟଗିରି ଓ ଖଣ୍ଡଗିରି ଗୁମ୍ଫା
- ଇତିହାସ: ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୧ମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ମହାମେଘବାହନ ବଂଶର ରାଜା ଖାରବେଳଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ଏହି ଗୁମ୍ଫାଗୁଡ଼ିକ ଜୈନ ସାଧୁମାନଙ୍କ ବାସସ୍ଥାନ ଭାବେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିଲା। ଉଦୟଗିରିର ହାତୀଗୁମ୍ଫାରେ ଖାରବେଳଙ୍କ ଶିଳାଲେଖ ରହିଛି, ଯାହା ତାଙ୍କ ଶାସନ ଓ ବିଜୟ ବିଷୟରେ ସୂଚନା ଦିଏ। ଏହି ଗୁମ୍ଫାଗୁଡ଼ିକ ଜୈନ ଧର୍ମ ଓ କଳିଙ୍ଗର ପ୍ରାଚୀନ ଇତିହାସର ପ୍ରମାଣ।
୭. ମୁକ୍ତେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର
- ଇତିହାସ: ୧୦ମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ନିର୍ମିତ ଏହି ମନ୍ଦିର ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ। ଏହାର ନାମ ‘ମୁକ୍ତେଶ୍ୱର’ ଅର୍ଥାତ୍ ‘ମୁକ୍ତିର ଈଶ୍ୱର’। ଏହାର ପ୍ରସ୍ତର ଖୋଦନ କାର୍ଯ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିଖୁଣ ଓ କଳାତ୍ମକ। ଏହା କଳିଙ୍ଗ ସ୍ଥାପତ୍ୟର ଏକ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ନମୁନା ଏବଂ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲୋକପ୍ରିୟ।
୮. ଶିଶୁପାଳଗଡ଼
- ଇତିହାସ: ଭୁବନେଶ୍ୱର ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥିତ ଶିଶୁପାଳଗଡ଼ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୩ୟ ଶତାବ୍ଦୀର ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ଦୁର୍ଗ। ଏହା କଳିଙ୍ଗର ପୁରାତନ ରାଜଧାନୀ ଥିଲା ବୋଲି ମନେ କରାଯାଏ। ପୁରାତତ୍ତ୍ୱ ଖନନରୁ ଏଠାରେ ପ୍ରାଚୀନ ନଗର ଯୋଜନା ଓ ସଂସ୍କୃତିର ପ୍ରମାଣ ମିଳିଛି। ଏହାର ନାମ ମହାଭାରତର ଶିଶୁପାଳ ଚରିତ୍ର ସହ ଜଡ଼ିତ ହୋଇଥାଇପାରେ।
ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ସ୍ଥାନ:
- ବିନ୍ଦୁସାଗର: ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏହି ପବିତ୍ର ଜଳାଶୟ ପୁରାଣ ଅନୁଯାୟୀ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟ। ଏହା ଧାର୍ମିକ ଓ ଐତିହାସିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ।
- ଏକାମ୍ର କ୍ଷେତ୍ର: ଭୁବନେଶ୍ୱରର ପୁରାତନ ନାମ ‘ଏକାମ୍ର କ୍ଷେତ୍ର’ (ଏକ ଆମ୍ରବନ), ଯାହା ଏହାର ପ୍ରାଚୀନ ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରିବେଶକୁ ସୂଚାଏ।
ଆଧୁନିକ ଭୁବନେଶ୍ୱର:
୧୯୪୬ ମସିହାରେ ଜର୍ମାନ ସ୍ଥପତି ଅଟୋ କଏନ୍ସବର୍ଗ ଭୁବନେଶ୍ୱରକୁ ଏକ ଆଧୁନିକ ନଗରୀରେ ପରିଣତ କରିବାର ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲେ। ୧୯୪୮ ମସିହାରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ନୂଆ ରାଜଧାନୀର ଶିଳାନ୍ୟାସ କରିଥିଲେ।
ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଏହି ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକ କେବଳ ଧାର୍ମିକ ଓ ଐତିହାସିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ରଖିନଥାଏ, ବରଂ କଳିଙ୍ଗର ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଐତିହ୍ୟକୁ ମଧ୍ୟ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ। ଏହା ଦେଶ-ବିଦେଶର ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରୁଛି ଏବଂ ଓଡ଼ିଶାର ଗୌରବମୟ ଇତିହାସର ଏକ ଜୀବନ୍ତ ଚିତ୍ର ଉପସ୍ଥାପନ କରୁଛି।
Comments are closed.