ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ମହିମା ଏବଂ ଲୀଳାଗୁଡିକୁ ବିଭିନ୍ନ ଶାସ୍ତ୍ର ପୁରାଣ, ଗୀତା, ଭାଗବତ, ପ୍ରବଚନ ଅବା ଅନେକ ଭକ୍ତଙ୍କ ଦିବ୍ୟାନୁଭୂତିକୁ ଶ୍ରବଣ କରିସାରିବା ପରେ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଦୁନିଆରେ ପାଦ ଥାପୁଥିବା ଅବା ଏ ଇଲାକାରେ ଅନେକ ଦିନ ହେଲା ଘୁରି ବୁଲୁଥିବା ଜିଜ୍ଞାସୁ ଜଣଙ୍କ ମନରେ ସ୍ୱାଭାବିକ ପ୍ରଶ୍ନଟିଏ ଉଙ୍କିମାରେ- ଆରେ, ଏ ସର୍ବଶକ୍ତିମାନ ବୋଲାଉଥିବା ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ରୂପ ପ୍ରକୃତରେ କେମିତିକା ମ? ସେ କଳା, ଗୋରା ନା ସାବନା! ସେ ଡେଙ୍ଗା, ଗେଡ଼ା ନା ମଧ୍ୟମ ଧରଣର!! ସେ ଧୋତିପିନ୍ଧା ନା ପ୍ୟାଂଟ ସାର୍ଟ ପିନ୍ଧା !!! ସୌଭାଗ୍ୟ ହେଉ ବା ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟ, ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଈଶ୍ୱରଙ୍କର ସେମିତି କିଛି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରୂପ ଜଣେ ସାଧାରଣ ଲୋକ ପାଖରେ ନାହିଁ । ଯେମିତି କି ଉଦାହରଣ ନିଆଯାଉ- ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକ । ଏ ମହାଶୟଙ୍କ ବିଷୟରେ ହଜାରେ ଲେଖକ ରୂପ ବର୍ଣ୍ଣନା କଲେ ବି ସବୁ ବର୍ଣ୍ଣନା ଗୋଟିଏ ହିଁ ହେବ- ଚୁଡିଦାର ପଞ୍ଜାବୀ ପିନ୍ଧନ୍ତି । ଧଳା ରଙ୍ଗର । ଉଚ୍ଚତା ବି ଅଛି । ଚୁଟିର ଷ୍ଟାଇଲ ଏମିତି । ସବୁବେଳେ ଚପଲ ବା ସାଣ୍ଡେଲ ପିନ୍ଧନ୍ତି-ଏମିତି ଅନେକ କଥା ।
ସବୁକଥା ଛାଡନ୍ତୁ । ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ରଙ୍ଗ ବିଷୟରେ ଦେଖିଲେ କ’ଣ ସବୁ ଲେଖାହୋଇଛି ଆମ ଶାସ୍ତ୍ରରେ । କିଏ କହିଲେଣି ବିଷ୍ଣୁ ହେଉଛନ୍ତି ଧଳା । ଧବଳ ବର୍ଣ୍ଣ । କୋଉ ଶାସ୍ତ୍ର କହିଲେଣି ନା, ନା । ଧଳା ନୁହେଁ, ନୀଳ । ଗୋଟିଏ ଶ୍ଲୋକ କହିଲେ, ଧଳା ନୁହେଁ କି ନୀଳ ନୁହେଁ । ସେ ହେଉଛନ୍ତି କଳା । ଆଚ୍ଛା, ଅସଲରେ ଜଣେ କ’ଣ ବୋଲି ଭାବିବ?
ଅନେକ ସଭା ସମିତିରେ ହରିକଥା କହି ମଂଚରୁ ଓହ୍ଲାଉଥିବାବେଳେ ବହୁ ଲୋକ, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଉଚ୍ଚ ଶିକ୍ଷିତ ବି ଥାଆନ୍ତି, ପଚାରି ବସନ୍ତି- ଆଜ୍ଞା, ଆପଣ ଭଗବାନଙ୍କୁ ଦେଖିଛନ୍ତି? କ’ଣ ହୋଇପାରେ ତା ଉତର । ଏହାର ଉତର ତିନି ପ୍ରକାର ହୋଇପାରେ- ‘ହଁ’, ‘ନାଁ’ କିମ୍ବା ‘ସେ ସର୍ବତ୍ର ବିରାଜିତ । ସବୁ ରୂପରେ ମୁଁ ତାଙ୍କୁ ଦେଖେ’ । ଯଦି ‘ହଁ’ ବୋଲି କହିଦେଲ, ତେବେ ଲୋକେ ଆଉ ପିଚ୍ଛା ଛାଡିବେନି । ଗୋଡାଇ ଗୋଡାଇ ହାତ ମଳି ମଳି ପଚାରିବେ- ସେ କେମିତିକା ଟିକେ ଦୟାକରି କୁହନ୍ତୁ? ଯଦି ‘ନାଁ’ କହିବେ ତେବେ ଲୋକ ଭାବିବେ, ଏଇଟା ଚଷୁକୁଟା ବଳଦ । କିଛି ଜାଣିନି । ବେଶୀ ଗପୁଛି । ଯଦି ଉତର ଦେବେ ‘ମୁଁ ତାଙ୍କୁ ସର୍ବଭୂତରେ ସବୁ ରୂପରେ ଦେଖେ’, ତେବେ ଲୋକ ଭାବି ବସନ୍ତି, ଏଇଟା ସୁବିଧାବାଦୀ ଲୋକଟା । ସହଜରେ ଖସିଯିବା ଭଳିଆ ଉତର ଦେଉଛି ଇୟେ ।
ପାଠକେ! ‘ବେଦ’ କହିଲେ-ଦେବସ୍ୟ ପ୍ରତିମା ନାସ୍ତି । ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ପ୍ରତିମା ବା ରୂୂପ ନାହିଁ । ସେ ଅବ୍ୟକ୍ତ, ଅରୂପ ବା ନିରାକାର । ଏହାକୁ ମାନି ବହୁତ ଲୋକ ବି ଅଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କୁ ବେଦାନ୍ତୀ ବା ଜ୍ଞାନ ମାର୍ଗୀ ବୋଲି ଧରାଯାଏ । ଆଉ କେହି କେହି ସନ୍ଥ ମହାପୁରୁଷ ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ରାମ, କୃଷ୍ଣ ବା ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରୂପରେ ବି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଇଛନ୍ତି । ଅଧ୍ୟାତ୍ମ ପ୍ରାଣ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଏ ଧାରାକୁ ବି ସ୍ୱୀକାର କରନ୍ତି । ଆନନ୍ଦରେ ଭାବ ବିଭୋର ହୋଇ ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଏ ରୂପକୁ ଧ୍ୟାନ କରି ନାଟ କୀର୍ତନ ବି କରନ୍ତି । ଏଥିରୁ ବି ସେମାନଙ୍କୁ ଆନନ୍ଦ ମିଳେ ବା ମିଳୁଛି । ତେବେ ଅସଲ ରୂପଟା କ’ଣ?
ଠିକ୍ ଅଛି, ଜଣେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ରୂପ ବୋଲି ମାନିନେଲା । ହେଲେ ପଣସ ଖାଇବାକୁ ଗଲାବେଳେ ମତ ବଳରାମ ଦାସଙ୍କୁ କ’ଣ ସେହି ରୂପ ଦେଖାଇ କହିଥିଲେ-ଚାଲ, ପଣସ ଖାଇବାକୁ ଯିବା! ହାତ ତ ନଥିଲା । ଦାସିଆର ନଡିଆଟିକୁ କିପରି ସେ ନେଇଗଲେ!! ଆଚ୍ଛା, ଗଣପତି ଭଟ୍ଟଙ୍କୁ ଗଣେଶ ରୂପରେ କେମିତି ଦେଖାଦେଲେ!!! ପ୍ରକୃତରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଅଥେନ୍ଟିକ୍ ରୂପ କ’ଣ?- ସାଧାରଣ ଲୋକଟି ଏମିତି କେତେ କ’ଣ ଭାବି ତା ମନ ରାଇଜରେ ଅସ୍ତବ୍ୟସ୍ତ ହେଉଥାଏ ।
ଇଏତ ବଡ଼ ଗହନ କଥା । ତେବେ କ’ଣ ଏହାର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ? ଭାଗବତରେ ଲେଖାଅଛି-ଗୁରୁଟି ସର୍ବଧର୍ମମୟେ । ମୁହିଁ ବସଇ ଗୁରୁଦେହେ । ଈଶ୍ୱର ଯଦି ଗୁରୁଙ୍କ ଦେହରେ ବସନ୍ତି ତେବେ ତାଙ୍କୁ ହିଁ ପଚାରିଲେ ଠିକ୍ ଉତର ମିଳିବ । ଚାଲନ୍ତୁ, ଗୁରୁଙ୍କୁ ବିନୀତ ଜିଜ୍ଞାସା କରିବା ।
ଶ୍ରୀ ଗୁରୁଦେବ ଉତର ଦେଲେ, ବରଫ-ପାଣି-ବାଷ୍ପ । ପଦାର୍ଥ ଗୋଟିଏ, ରୂପ ଅଲଗା । ବରଫର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତି ଅଛି । ପାଣିର ଆକୃତି ନାହିଁ । ପାତ୍ର ଅନୁସାରେ ତା’ର ଆକୃତି । ଆଉ ‘ବାଷ୍ପ’ ନିରାକାର । ଯେଉଁମାନେ ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ନିରାକାର ବୋଲି ଭାବନ୍ତି ସେମାନେ ବରଫର ‘ବାଷ୍ପ’ ରୂପର ଉପାସକ । ଶୀତଳତା ଆସିଲେ ‘ବାଷ୍ପ’ ପାଣିରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଠିକ୍ ସେହିପରି ସାଧନ ଭଜନରେ ଭାବଭକ୍ତିିର ଶୀତଳତା ଆସିଲେ ନିରାକାର ଈଶ୍ୱର ସାଧକ ମନର ଭାବନା ଅନୁସାରେ ରୂପ ନିଅନ୍ତି । ଗଣପତି ଭଟ୍ଟ ଚାହିଁଲେ ‘ଗଣେଶ’ ରୂପରେ ଦର୍ଶନ କରିବେ । ପ୍ରଭୂ ସେଇ ରୂପରେ ହିଁ ଦର୍ଶନ ଦେଲେ । ସେ ଯଦି ଚାହିଁଥାନ୍ତେ ‘ପ୍ରଭୂ ମୋତେ ଭାଲୁ ରୂପରେ ଦର୍ଶନ ଦିଅନ୍ତୁ, ଜଗନ୍ନାଥ ନିଶ୍ଚେ ସେଇ ରୂପରେ ଦର୍ଶନ ଦେଇଥାନ୍ତେ । ଶିରିଡ଼ି ସାଇ ବି ଅନେକ ସମୟରେ କୁକୁର, ଫେରିବାଲା, ପୁଲିସ, ଡାକ୍ତର ରୂପ ନେଇ ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ଘରେ ପହଂଚନ୍ତି ବୋଲି ବାବାଙ୍କର ଅନେକ ଅନୁଗାମୀ କୁହନ୍ତି । ସ୍ୱୟଂ ଜଗନ୍ନାଥ ବି ଅନେକ ରୂପ ଧରି ଅନେକ ଭକ୍ତଙ୍କ ଅଭାବ ଅସୁବିଧା ବା ବିପତିରେ ଉପସ୍ଥିତ ହୁଅନ୍ତି ବୋଲି ବହୁ ଲେଖା ଓ ଗାଥା ଅଛି । ଆଉ ହଁ, ରାମ, କୃଷ୍ଣ, ଜଗନ୍ନାଥ ଆଦି ହେଉଛନ୍ତି ‘ବାଷ୍ପ’ର ‘ବରଫ’ ରୂପ । ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତି ଅଛି ।
ବରଫ, ପାଣି ଓ ବାଷ୍ପ ଯେମିତି ଗୋଟିଏ ପଦାର୍ଥର ରୂପାନ୍ତର ଠିକ୍ ସେମିତି ଯିଏ ଯେମିତି ଢ଼ଙ୍ଗରେ ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଡାକୁନା କାହିଁକି, ସମସ୍ତଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି ଗୋଟିଏ-ଆନନ୍ଦ ପ୍ରାପ୍ତି । ଏଇ ‘ଆନନ୍ଦ’ର ସମ ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ ଶବ୍ଦ ହେଉଛି ସଚିଦାନନ୍ଦ ବା ପରମାତ୍ମା । ପରମାତ୍ମା ହିଁ ଆନନ୍ଦ ସ୍ୱରୂପ । ନିରାକାରଙ୍କ ଠାରୁ ଆନନ୍ଦ ମିଳେ, ସାକାରଙ୍କଠାରୁ ବି ଆନନ୍ଦ ମିଳେ ।
ପାଠକେ! ଆମେ ଆଉ ଏତେ ଗୋଳିଆ ଘଂଟା ଭିତରକୁ ପଶିବା ନାହିଁ । ଯାହାର ଯେମିତି ମନ ବୁଝୁଛି ସିଏ ସେହି ବାଟରେ ଆଗଉ । ଚଖା ଚଖି ବା ତର୍କ ବିତର୍କରେ ସମୟ ସାରିବାନି । ସମୟ ଅଳପ । ପଥ ବହୁଦୂର । ହଁ, ଆଉ ଗୋଟିଏ କଥା ଛାଡିଗଲି । କିଏ କେମିତି ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଦେଖିଛି- ଏ କଥା କାହାକୁ ପଚାରିବା କି ଦରକାର? ଯିଏ ଯେଝାର ଭାବନା ଅନୁସାରେ ଦେଖୁଛନ୍ତି । ଆମେ ଆଗେ ନିଜର ଭାବନାକୁ ଠିକ୍ କରିବା । ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ମୁଁ ବାଷ୍ପ, ପାଣି ବା ବରଫ, କୋଉ ହିସାବରେ ଦେଖିବି ତାହା ଆଜିଠୁ ଥୟ କରିନେବା ଉଚିତ୍ ।
