ଯାତ୍ରା ମାଲିକଙ୍କୁ କାହିଁକି ‘ବାବୁ’ ଡାକନ୍ତି କଳାକାର, ଏହା ପଛରେ ରହିଛି ଅନେକ କାରଣ

ଭୁବନେଶ୍ୱର: ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକପ୍ରିୟ ନାଟ୍ୟକଳା ‘ଯାତ୍ରା’ ଏକ ସମୃଦ୍ଧ ସାଂସ୍କୃତିକ ଐତିହ୍ୟ। ଏହି କଳାରେ ମାଲିକ ଓ କଳାକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ବିଶେଷ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି, ଯାହା ଅନେକ ସମୟରେ ସାମାଜିକ ଓ ପାରମ୍ପରିକ ରୀତିରେ ରଙ୍ଗୀନ ହୋଇଥାଏ। ଯାତ୍ରା ଜଗତରେ ଏକ ଚର୍ଚ୍ଚିତ ପ୍ରଶ୍ନ ହେଉଛି—ଯାତ୍ରା ମାଲିକଙ୍କୁ କଳାକାରମାନେ କାହିଁକି ‘ବାବୁ’ ବୋଲି ସମ୍ବୋଧନ କରନ୍ତି? ଏହା ପଛରେ ରହିଛି ଐତିହ୍ୟ, ସମ୍ମାନ ଓ ସାମାଜିକ ରୀତିର ଏକ ମିଶ୍ରଣ।

‘ବାବୁ’ ଶବ୍ଦର ଐତିହାସିକ ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ

‘ବାବୁ’ ଶବ୍ଦଟି ଓଡ଼ିଆ ସଂସ୍କୃତିରେ ସମ୍ମାନ ଓ ଆଦରର ପ୍ରତୀକ। ଏହା ପୂର୍ବରୁ ଜମିଦାର, ଶିକ୍ଷିତ ବ୍ୟକ୍ତି କିମ୍ବା ସମାଜରେ ଉଚ୍ଚ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ସମ୍ବୋଧନ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିଲା। ଯାତ୍ରା ଜଗତରେ ମାଲିକମାନେ ନାଟକ ଦଳର ମୁଖ୍ୟ ପରିଚାଳକ ଏବଂ ଆର୍ଥିକ ପୃଷ୍ଠପୋଷକ ହୋଇଥାନ୍ତି। ତେଣୁ, କଳାକାରମାନେ ସେମାନଙ୍କୁ ‘ବାବୁ’ ବୋଲି ଡାକି ସେମାନଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱ ଓ ଦାୟିତ୍ୱକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଇଥାନ୍ତି।

ସାମାଜିକ ଓ ପେଶାଗତ ସମ୍ପର୍କ

ଯାତ୍ରା ଏକ ସାମୂହିକ କଳା, ଯେଉଁଠି ମାଲିକ ଓ କଳାକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ପାରିବାରିକ ବାତାବରଣ ରହିଥାଏ। ଅନେକ ସମୟରେ ମାଲିକମାନେ କଳାକାରଙ୍କ ଆର୍ଥିକ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନରେ ପିତୃତୁଲ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି। ‘ବାବୁ’ ଶବ୍ଦଟି ଏହି ସମ୍ପର୍କରେ ଆନୁଷ୍ଠାନିକତା ଓ ଆଦରକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ। ଏହା କେବଳ ସମ୍ମାନ ନୁହେଁ, ବରଂ ମାଲିକଙ୍କ ପ୍ରତି କୃତଜ୍ଞତାର ମଧ୍ୟ ଏକ ପ୍ରକାଶ।

ସାଂସ୍କୃତିକ ରୀତି ଓ ପରମ୍ପରା

ଓଡ଼ିଶାର ଯାତ୍ରା ଇତିହାସ ଦୀର୍ଘ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧରେ ଭରପୂର। ପୂର୍ବରୁ ଯାତ୍ରା ଦଳଗୁଡ଼ିକ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପରିବେଷଣ କରୁଥିବା ବେଳେ, ମାଲିକମାନେ ସ୍ଥାନୀୟ ସମାଜରେ ଏକ ସମ୍ମାନଜନକ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରୁଥିଲେ। କଳାକାରମାନେ ସେମାନଙ୍କୁ ‘ବାବୁ’ ବୋଲି ଡାକି ଏହି ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତିକୁ ମାନ୍ୟତା ଦେଉଥିଲେ। ଏହି ରୀତି ଆଜି ମଧ୍ୟ ଯାତ୍ରା ଜଗତରେ ବଜାୟ ରହିଛି, ଯାହା ପରମ୍ପରା ଓ ଆଧୁନିକତାର ଏକ ସୁନ୍ଦର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ।

ଆଧୁନିକ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ‘ବାବୁ’

ଆଜିର ଯାତ୍ରା ଇଣ୍ଡଷ୍ଟ୍ରି ଏକ ବାଣିଜ୍ୟିକ ରୂପ ନେଇଛି, କିନ୍ତୁ ‘ବାବୁ’ ଶବ୍ଦର ବ୍ୟବହାର ଏବେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଚଳିତ। କେତେକ କଳାକାର ଏହାକୁ ଏକ ଔପଚାରିକ ସମ୍ବୋଧନ ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି, ଆଉ କେତେକ ଏହାକୁ ମଜାଳିଆ ଓ ଆନ୍ତରିକ ଢଙ୍ଗରେ ଡାକନ୍ତି। ଅନେକ ଯାତ୍ରା ପାର୍ଟିରେ ମାଲିକ ଓ କଳାକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ବନ୍ଧୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ପର୍କ ରହିଥାଏ, ଯେଉଁଠି ‘ବାବୁ’ ଶବ୍ଦଟି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ସୌହାର୍ଦ୍ଦପୂର୍ଣ୍ଣ ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି କରେ।