ବାସ୍ତବତା ଦ୍ୱାରା ସାହିତ୍ୟ ଏତେବେଶି ଆକ୍ରାନ୍ତ ନହେଉ : ବିଷ୍ଣୁ ନାଗର
ବିଷ୍ଣୁ ନାଗର (୧୪ ଜୁନ୍ ୧୯୫୦) ହିନ୍ଦୀ ସାହିତ୍ୟର ଜଣେ ଦିଗ୍ଗଜ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ । ଗଳ୍ପ, ଉପନ୍ୟାସ, ଲଘୁକଥା, ସ୍ତମ୍ଭ ଓ କବିତା – ସବୁଥିରେ ତାଙ୍କର ଜବରଦସ୍ତ ଦଖଲ ରହିଛି । ସଂପ୍ରତି ଜାତୀୟ ସ୍ତରର ସମ୍ବାଦଭିତ୍ତିକ ହିନ୍ଦୀ ସାପ୍ତାହିକୀ ‘ଶୁକ୍ରବାର’ର ସଂପାଦକ ଭାବେ ଦିଲ୍ଲୀରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ । ପ୍ରକାଶିତ କବିତା ପୁସ୍ତକ : ‘ମେ ଫିର୍ କେହତା ହୁଁ ଚିଡ଼ିଆ’, ‘ତାଲାବ୍ ମେ ଡୁବି ଛହ ଲଡକିଆଁ’, ‘ସଂସାର ବଦଲ ଯାଏଗା’, ‘ବଚ୍ଚେ, ପିତା ଔର୍ ମାଁ’, ‘କୁଛ୍ ଚିଜେଁ କଭି ଖୋଇ ନହିଁ’ ଏବଂ ‘ହଁସ୍ନେ କି ତରହ ରୋନା’ । ଗଳ୍ପ ପୁସ୍ତକ : ‘ଆଜ କା ଦିନ’, ‘ଆଦ୍ମୀ କି ମୁସ୍କିଲ’, ‘କୁଛ ଦୂର’, ‘ଆଖ୍ୟାନ’, ‘ଈଶ୍ୱର କି କାହାନିଆଁ’ । ନିବନ୍ଧ ପୁସ୍ତକ : ‘ଆଜ ଔର ଅଭି’, ‘ହମେ ଦେଖ୍ତି ଆଖେଁ’, ‘ୟଥାର୍ଥ କି ମାୟା’ । ସାହିତ୍ୟାଲୋଚନା, ସମୀକ୍ଷା, ଡାଏରୀ : ‘କବିତା କେ ସାଥ୍ ସାଥ୍’ । ବ୍ୟଙ୍ଗ ପୁସ୍ତକ :‘ଘୋଡ଼ା ଔର ଘାସ’, ‘ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନାକ’, ‘ଜୀବଜନ୍ତୁ ଔର ପୁରାଣ’, ‘ନୟୀ ଜନତା ଆ ଚୁକି ହେ’, ‘ଦେଶ ସେବା କା ଧନ୍ଦା’ । ଉପନ୍ୟାସ : ‘ସ୍ୱର୍ଗ ମେ ଆଦ୍ମୀ’ ଆଦି ପ୍ରକାଶିତ । କଥା ସମ୍ମାନ, ଶିଖର ସମ୍ମାନ, ହିନ୍ଦୀ ଏକାଡେମୀ ସମ୍ମାନ, ଦିଲ୍ଲୀର ସାହିତ୍ୟ ସମ୍ମାନ, ଶମଶେର ସମ୍ମାନ ଆଦି ବହୁ ସମ୍ମାନର ଅଧିକାରୀ ଶ୍ରୀ ନାଗର ଭୁବନେଶ୍ୱର ଆସିଥିବା ଅବସରରେ ତାଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରିଥିଲେ ସରୋଜ ବଳ ।
ବାସ୍ତବତା ଦ୍ୱାରା ସାହିତ୍ୟ ଏତେବେଶି ଆକ୍ରାନ୍ତ ନହେଉ, ଯଦ୍ୱାରା ଲୋକେ ସ୍ୱପ୍ନଦେଖିବା ଭୁଲିଯିବେ
ବିଷ୍ଣୁ ନାଗର
ଆପଣ କେବେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଛନ୍ତି କି?
: ଅଳ୍ପବହୁତ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଛି । ଫକୀରମୋହନଙ୍କ ଆତ୍ମକଥା ବୋଧହୁଏ ସବୁ ହିନ୍ଦୀ ଲେଖକ ପଢ଼ିଥିବେ । ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତିଙ୍କୁ ବା କିଏ ନଜାଣେ, ମାତ୍ର ତାଙ୍କୁ ବହୁତ ଆଗରୁ ପଢ଼ିଥିଲି । ସୀତାକାନ୍ତ ମହାପାତ୍ର, ରମାକାନ୍ତ ରଥ, ଜେପି ଦାସ, ହରପ୍ରସାଦ ଦାସଙ୍କ ଭଳି କବିମାନେ ହିନ୍ଦୀରେ ଖୁବ୍ ଭଲଭାବେ ଜଣାଶୁଣା । ହରପ୍ରସାଦ ଦାସଙ୍କ କବିତା ତ ହିନ୍ଦୀ କବିତାର ଖୁବ୍ ପାଖାପାଖି । ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀର ସମକାଳୀନ ଭାରତୀୟ ସାହିତ୍ୟ ପତ୍ରିକା ମଝିରେ ମଝିରେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ସହ ପରିଚୟର ସୁଯୋଗ ଦେଇଥାଏ । ତେବେ ଏ ପ୍ରଶ୍ନ ମୋତେ ଏବେ ଅସ୍ଥିର କରୁଛି ଯେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଉପରେ ମୁଁ କାହିଁକି ଅଧିକାର ସାବ୍ୟସ୍ତ କରି ପାରୁନାହିଁ! ବୋଧହୁଏ ଏବେ ସମୟ ଆସିଛି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ସହ ଘନିଷ୍ଠ ହେବାର । ଦୁଃଖର କଥା ଯେ ଆମ ଭାରତୀୟମାନେ ବିଦେଶୀ ସାହିତ୍ୟ ସହ ବେଶି ପରିଚୟ ରଖୁଥିବା ବେଳେ ଭାରତୀୟ ସାହିତ୍ୟ ସହ କ୍ୱଚିତ୍ ସଂପର୍କ ରଖିଥାନ୍ତି । ଆପଣଙ୍କର ଏହି ଉଦ୍ୟମ ବେଶ୍ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ, ଏଇଥିପାଇଁ ଯେ ଏହାଦ୍ୱାରା ଦୁଇଟି ଭାଷାର ସାହିତ୍ୟକୁ ନିକଟତର କରିବା ଲାଗି ସାର୍ଥକ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ।
ଆଜିର ବେପାରୀ ସଭ୍ୟତାରେ ସାହିତ୍ୟର କୌଣସି ବଜାରମୂଲ୍ୟ ଅଛି କି?
: ମୋ ଦୃଷ୍ଟିରେ ସାହିତ୍ୟର କୌଣସି ବଜାରମୂଲ୍ୟ ନାହିଁ । ଖାସ୍କରି ଭାରତୀୟ ଭାଷାରେ ଲେଖା ହେଉଥିବା ସାହିତ୍ୟର । ଏ ସାହିତ୍ୟ ବୋଧହୁଏ ବଜାର ପାଇଁ ସୃଷ୍ଟି ହିଁ ନୁହେଁ । ଏ ସାହିତ୍ୟ ସେଇମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଯେଉଁମାନଙ୍କର ‘ବଜାର’ ପ୍ରିୟ ନୁହେଁ ।
ଯେତେବେଳେ ଶୃଙ୍ଗାରରୁ ସମାଧି ଯାଏଁ (Sex to Superconsciousness) ସବୁକଥା ପ୍ୟାକେଜ୍ରେ ମିଳୁଛି, ସେଠାରେ ସାହିତ୍ୟର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଓ ପ୍ରଭାବକୁ ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରିବା ପାଇଁ ସୁଯୋଗ କାହିଁ?
: ସାହିତ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତା କେବେ ନଥିଲା ଯେ ଏବେ ରହିବ ନାହିଁ? ସାହିତ୍ୟ ମଣିଷ ଜୀବନର ସବୁଠୁ ପୁରୁଣା ଓ ବିଶ୍ୱସନୀୟ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ହୋଇ ରହିଥିଲା ଓ ରହିଛି । ସାହିତ୍ୟକୁ ଆସି ମଣିଷ ଶବ୍ଦ ମାଧ୍ୟମରେ ନିଜ ପରମ-ଚରମ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଭେଟିଥାଏ । ଏବଂ ମାନିନିଅନ୍ତୁ ଯେ ସାହିତ୍ୟ କାହାରି ଆବଶ୍ୟକ ନହେଲେ ବି ଜଣେ ଲେଖକ ଓ ମଣିଷ ଭାବେ ମୋ ପାଇଁ ପରମ ଆତ୍ମୀୟ ଓ ଅନିବାର୍ୟ୍ୟ ହୋଇ ରହିବ । ତାକୁ ପଢ଼ିବା ଓ ଲେଖିବାରେ ମୋର ହକ୍ ରହିବ ।
ଆପଣ ହିନ୍ଦୀ କବିତା ଓ ଗଳ୍ପରେ ଜଣେ ସ୍ୱୟଂସିଦ୍ଧ ସର୍ଜନାକାର । ଏହାର ପ୍ରଭାବ କିପରି ପଡ଼ିଛି ଆପଣଙ୍କ ଉପରେ?
: କାହାଣୀ ବା କଳାର ସିଧାସଳଖ ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିଥାଏ; ଏହାକୁ ଗାଣିତିକ ସମୀକରଣରେ ହୁଏତ କୁହାଯାଇନପାରେ, କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପରି ମୋ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଭାବ ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ଭାବେ ପଡ଼ିଛି । ସାହିତ୍ୟର ସଙ୍ଗତି ମୋତେ ବହୁତ କିଛି ଦେଇଛି, ବହୁତ କିଛି ବଦଳାଇଛି ଏବଂ ମୁଁ ଦୃଢ଼ନିଶ୍ଚିତ ଯେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ପ୍ରଭାବ ପକାଉଥିବ । କିଛି ନହେଲେ ବି ଆଗଠାରୁ ଟିକେ ଅଧିକ ମଣିଷପଣିଆ ତ ଜଗାଇଥିବ, ସାମାନ୍ୟ ହେଲେ ବି ସମ୍ବେଦନଶୀଳତା ତ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିବ!
ସଂପ୍ରତି ସାରା ଭାରତୀୟ ସାହିତ୍ୟରେ ଚାଲିଥିବା ନାରୀ ବିମର୍ଶ ଓ ଦଳିତ ବିମର୍ଶକୁ ନେଇ ଆପଣଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ କେମିତି?
: ମୁଁ ଦଳିତ ଓ ନାରୀ ବିମର୍ଶ ସପକ୍ଷରେ । ଏ ବିମର୍ଶ ଗୋଟିଏ ପଟେ ଏୟା ଘୋଷଣାକରେ ଯେ ଏବେ ସାହିତ୍ୟର ଦ୍ୱାର ସମାଜର ସେହି ବର୍ଗଙ୍କ ପାଇଁ ବି ଖୋଲିଯାଇ ସାରିଛି ବା ସେମାନେ ନିଜ ପାଇଁ ଖୋଲିସାରିଛନ୍ତି । ଏହି ଲେଖକମାନେ ଅନେକ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇଛନ୍ତି ଯାହା ପୂର୍ବରୁ ଉଠୁନଥିଲା । ଆଜିର ଅନେକ ଉଚ୍ଚାଙ୍ଗ ସାହିତ୍ୟରେ ନାରୀ ଓ ଦଳିତ ବିମର୍ଶକୁ ନେଇ ଅନେକ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଯାଉଛି । ଅବଶ୍ୟ ଏଥିରେ ଟିକେ ଯଦି ଅତିରଞ୍ଜନ ହେଉଥାଏ, ହେବାକୁ ଦିଅନ୍ତୁ । ହିନ୍ଦୀରେ ବି ଆଜି ପ୍ରେମଚନ୍ଦଙ୍କ ଉପରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଗଲାଣି । ତେବେ ଲେଖକ ପୁରୁଣା ହୁଅନ୍ତୁ କି ନୂଆ, ପ୍ରଶ୍ନ କରିବାର ଅଧିକାର ସମସ୍ତଙ୍କର ରହିଛି । ତାର ଉତ୍ତର ଦେବାର ଅଧିକାର ବି ସମସ୍ତଙ୍କର ରହିଛି । କିନ୍ତୁ ବଡ଼ବଡ଼ ଲେଖକଙ୍କୁ ପ୍ରଶ୍ନର କାଠଗଡ଼ା ଭିତରକୁ ଟଣାଯିବା ବେଳେ ଏହାକୁ ନେଇ ବ୍ୟସ୍ତ ହେବା ବି ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
ଆପଣ କେବେ ଅନୁଭବ କରିଛନ୍ତି କି, ସାହିତ୍ୟରୁ ଅସଲ ଜୀବନବୋଧ ଏବଂ ସୌକୁମାର୍ଯ୍ୟ ଧୀରେଧୀରେ କମିବାରେ ଲାଗିଛି?
: ଏହା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ସତ୍ୟ ନୁହେଁ । ଜଣେ ସଂପାଦକ ଭାବେ ମୁଁ କହିବାକୁ ଚାହେଁ ଯେ ଯଦି ସଠିକ୍ ଜିନିଷ ସଠିକ୍ ଲେଖକ ଓ ପାଠକଙ୍କ ପାଖରେ ପହଂଚିପାରେ, ତେବେ ଲୋକେ ତାକୁ ପ୍ରେମ ଓ ସମ୍ମାନ ଦେବାରେ କାର୍ପଣ୍ୟ କରିବେ ନାହିଁ ।
ଶହେ ବର୍ଷ ପରେ ସାହିତ୍ୟର ଅବସ୍ଥା କିପରି ଥିବ ବୋଲି ଆପଣ ଅନୁମାନ କରୁଛନ୍ତି?
: ଜାଣେନା, ଶହେ ବର୍ଷ ପରେ ସାହିତ୍ୟ କେମିତି ଥିବ । ଆଜି ଭଳି ତ ନଥିବ । କାରଣ ସେ ସମୟର ଦାବି ଓ ପ୍ରଶ୍ନ ଅଲଗା ହୋଇଥିବ । ପାଠକ ବି ଅଲଗା ହୋଇଥିବେ । କିନ୍ତୁ କିଛିନାକିଛି ରୂପରେ ମଣିଷର ସାହିତ୍ୟ ସହ ସଂପର୍କ ଥିବ ।
ସାହିତ୍ୟର କାମ କ’ଣ? ଲୋକେ କାହିଁକି ଏହାକୁ ପଢ଼ିବାକୁ ଯିବେ?
: ସାହିତ୍ୟର କାମ ଗୋଟେ ପଟରେ ସମୟର ଧୂଳିମଳିକୁ ଅବିକଳ ଭାବେ ମାନବୀୟ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ସହ ଧରିରଖିବା, ଯାହା ଅନ୍ୟ କୌଣସି କଳା କରିପାରେନାହିଁ । ଅନ୍ୟପଟରେ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନୂଆନୂଆ ରୂପରେ ଲୋକଙ୍କ ସାମ୍ନାକୁ ଆଣିବା ବି ସାହିତ୍ୟର କାମ, ଯଦ୍ୱାରା ମୁକ୍ତି ଓ ସଂଘର୍ଷକୁ ନେଇ ଅନ୍ୟସବୁ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଲୋକେ ଭୁଲିନଯିବେ ବା ଅସମ୍ଭବ ନଭାବିବେ । ଏକ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଭବିଷ୍ୟତର ସ୍ୱପ୍ନ ସେ ଆମ ସହିତ ଦେଖିପାରେ, ଯେଉଁଥିରେ ମଣିଷ ମଣିଷ ଭିତରେ ଅଧିକ ମାନବିକତା, ସମାନତାପୂର୍ଣ୍ଣ ସଂପର୍କ ଥିବ । ଏଇଥିପାଇଁ ସାହିତ୍ୟ ପଢ଼ାଯିବା ଉଚିତ୍ ଓ ପଢ଼ାଯାଇଥାଏ ।
ସାହିତ୍ୟ ସହ ଅନ୍ୟ କେଉଁକେଉଁ ସୃଜନଶୀଳ କାର୍ଯ୍ୟର ବଶତା ସ୍ୱୀକାର କରନ୍ତି?
: ଜାଣେନା ଆପଣଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନର ସଠିକ୍ ଉଦେ୍ଧଶ୍ୟ କ’ଣ, ତେବେ ଯଦି କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟର ଗୋଲାମି କଥା ଉଠୁଛି, ମୁଁ କହିବି ଯେ ସାହିତ୍ୟର ବଶତା ମଧ୍ୟ ମୁଁ ସ୍ୱୀକାର କରେନାହିଁ । ଏମିତିରେ ମୁଁ ଅଳ୍ପବହୁତ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଙ୍ଗୀତ ଶୁଣିବାରେ ଆଗ୍ରହ ରଖିଥାଏ ଯଦିଓ ସେ ସଂପର୍କରେ ମୋର କିଛି ଧାରଣା ନାହିଁ । ମୁଁ କୌଣସି ଗୋଟେ ରାଗ ସଂପର୍କରେ ବି ଜାଣେନାହିଁ । ପେଣ୍ଟିଂ ବା ଚିତ୍ରକଳାରେ ମଧ୍ୟ ରୁଚି ଅଛି । କେବେଦିନେ ଚିତ୍ର ଆଙ୍କିବାର ଦୁଃସାହସ ବି କରିଥିଲି । ତେବେ ଖୁବ୍ ଜଲ୍ଦି ମୁଁ ବୁଝିଗଲି ଯେ ମୋ ଦେଇ ଏସବୁ ହେବନାହିଁ । ଆଗ୍ରହ ବି ଅଛି ମୋର ପେଶା, ସାମ୍ବାଦିକତାରେ । ସେ କାମ ବି ମୋର ପ୍ରିୟ ।
ଆପଣଙ୍କ ରଚନାରେ ସବୁବେଳେ ବ୍ୟଙ୍ଗ ଓ ବିଦ୍ରୋହ ସ୍ଥାନ ପାଇଥାଏ । କେବେ ତାକୁ ନେଇ କିଛି ଅପ୍ରୀତିକର ପରିସ୍ଥିତି ଉପୁଜିଛି କି?
: ଆଶ୍ୱାସନାର କଥା ଯେ ଦୀର୍ଘ ଦିନ ଧରି ଲୋକପି୍ରୟ ଦୈନିକ ଖବରକାଗଜରେ ଧାର୍ମିକ-ରାଜନୈତିକ-ସାମାଜିକ ଜୀବନର ଅସଙ୍ଗତିକୁ ନେଇ ବ୍ୟଙ୍ଗାତ୍ମକ ଢଙ୍ଗରେ ଲେଖିଆସୁଥିବା ସତ୍ତେ୍ୱ ଏଯାବତ୍ କୌଣସି ଅପ୍ରୀତିକର ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇନାହିଁ ।
ସାହିତ୍ୟକୁ ନେଇ ଆପଣଙ୍କ ସ୍ୱପ୍ନ କ’ଣ?
: ସାହିତ୍ୟକୁ ନେଇ ମୋର ଏତିକି ସ୍ୱପ୍ନ ଯେ ସାହିତ୍ୟରେ ମଣିଷର ସ୍ୱପ୍ନ ସବୁବେଳେ ବଂଚିରହୁ । ନିଷ୍ଠୁର ବାସ୍ତବତା ଦ୍ୱାରା ସାହିତ୍ୟ ଏତେବେଶି ଆକ୍ରାନ୍ତ ହେଇନଯାଉ ଯଦ୍ୱାରା ଲୋକେ ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖିବା ଭୁଲିଯିବେ!
