ଲକ୍ଷ୍ମଣ ସାହୁଙ୍କ ନିୟମିତ ସ୍ତମ୍ଭ
ବିଗତ କିଛି ଦିନ ହେଲା ବିଭିନ୍ନ ଖବରକାଗଜରେ ବାଲ୍ୟ ବିବାହ ଓ ବିଭିନ୍ନ ସାମାଜିକ ସୁରକ୍ଷା ସଂସ୍ଥା ଦ୍ୱାରା ତାର ପ୍ରତିରୋଧ ବା ପୁଲିସର ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଭଳି ସଂବାଦ ପରିବେଷଣରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ଏବେ ମଧ୍ୟ ଏ ସମ୍ପର୍କରେ ଜନସଚେତନତାର ଅଭାବ ରହିଛି । ଆମେ ଜଣେ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ଯିଏକି ୨୩୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଏକ ” ଆତ୍ମିୟ ସଭା” ରେ ମହିଳା ଶିକ୍ଷା ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କରିଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ପ୍ରାୟ ଅଢେଇ ଶତାବ୍ଦୀ ପରେ ମଧ୍ୟ ବର୍ତ୍ତମାନର ସମାଜକୁ ‘ରାଜା’ ରାମମୋହନ ରାୟଙ୍କ ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାରର ଅବଶିଷ୍ଟାଂଶ ବହନ କରିବାକୁ ପଡିବ । ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠେ ଆମେ କାହିଁକି ଏହି ଅବଶିଷ୍ଟାଂଶ ଆଡ଼କୁ ଗତି କରିବା ?
କହିବାକୁ ଗଲେ ମହିଳା ସମାନତା ପ୍ରସଙ୍ଗ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ବହୁ ବର୍ଷ ଧରି ସ୍ୱୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ । ଅବିଭକ୍ତ ଭାରତରେ ସତୀ ଦାହ ପ୍ରଥା ଅବସାନ ହେବା ପରେ ଏକ ନୂତନ ସମାଜର ପ୍ରଭାତ ଚେତନାକୁ ଜାଗ୍ରତ କରେ । ରାମମୋହନ ତାଙ୍କ ଜ୍ଞାନରେ ବୁଝିଥିଲେ ଯେ ମହିଳା ଶିକ୍ଷା ବିନା ଭାରତୀୟ ସମାଜର କୁସଂସ୍କାର ହଟାଇବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଏହି ବର୍ଷର ୨୫୦ ତମ ଜନ୍ମ ବାର୍ଷିକୀ ଗତ ବର୍ଷ ମେ ୨୨ ରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଚଳିତ ବର୍ଷ ମେ ୨୨ରେ ସମାପ୍ତ ହୋଇଛି । ତଥାପି ଆମର ଏକବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ମଞ୍ଚରେ, ଆମେ କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ବାଲ୍ୟ ବିବାହ, ଲିଙ୍ଗଗତ ଅସମାନତା, ଶିଶୁ ନିର୍ଯାତନା ଓ ଘରୋଇ ହିଂସା ସମେତ ଲିଙ୍ଗ ଭିତ୍ତିକ ହିଂସା ବିଷୟରେ ଶୁଣିଥାଉ । ସରକାରଙ୍କ ସଚେତନ ପଦକ୍ଷେପ ସତ୍ତ୍ୱେ ତଥାପି ସାଧାରଣ ଜନତା ସଜାଗ ନୁହେଁ ।
ସେହି ଶପଥ ପୂର୍ବରୁ ବ୍ରାହ୍ମଣୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ୟାସାଗର ଓ ରାମମୋହନ ରାୟଙ୍କ ଦ୍ୱାରା କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ସେ ବାଲ୍ୟ ବିବାହ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯାଇଥିଲେ । ବିନୟ ଘୋଷ ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକ ‘ବିଦ୍ୟା ସାଗର ଏଣ୍ତ ବଙ୍ଗଳା ସୋସାଇଟି’ରେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ଆଧୁନିକ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଜ୍ଞାନ ସହିତ ବଙ୍ଗଳା ଶିକ୍ଷାକୁ ଲୋକପ୍ରିୟ କରିବା ସହିତ ଏହି ଦେଶର ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଂସ୍କୃତ ଅଧ୍ୟୟନ ମଧ୍ୟରେ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ କରିବା – ଏହି ଦୁଇଜଣଙ୍କ ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅମଳିନ କୀର୍ତ୍ତି ଅଛି । ବିଭିନ୍ନ ଦିଗରୁ ବିଦ୍ୟାସାଗରର ପ୍ରମୁଖ ସଫଳତା ଲାଭ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଆଉ ଏକ ସଫଳତା ହେଉଛି ଏହି ଦେଶରେ ମହିଳା ଶିକ୍ଷା ଆରମ୍ଭ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବା । ୧୮୪୯-୫୦ ମସିହାରେ ବିଚ୍ଛିନ୍ନାଞ୍ଚଳ ବେଗନର ଅନ୍ୟତମ ସହଯୋଗୀ ଭାବରେ ସେ ବାଂଲାଦେଶରେ ମହିଳା ଶିକ୍ଷାକୁ ଆଗେଇ ନେଇଥିଲେ । ପୂର୍ବରୁ ପୃଥକ ପୃଥକ ପୃଥକ ପ୍ରୟାସ ସତ୍ତ୍ୱେ ମହିଳା ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ କୌଣସି ସାମାଜିକ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ହଟାଯାଇ ନଥିଲା । ତେବେ ହିନ୍ଦୁ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପରେ ଆଧୁନିକ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଜ୍ଞାନ-ବିଜ୍ଞାନ-ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରାୟ ଦୁଇ ବର୍ଷ ଧରି ନିରନ୍ତର ଅଭ୍ୟାସ ହୋଇଆସୁଛି ।
୧୮୪୯ ପରଠାରୁ ଅଭ୍ୟାସ କରାଯାଇ ୧୯୨୯ ମସିହାରେ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତରେ ବାଲ୍ୟ ବିବାହ ରଦ୍ଦ କରାଯାଇଥିଲା । ସେହି ଦିନଠାରୁ ଟୋଲ-ନିର୍ଭରଶୀଳ, ପ୍ରାଧାନ୍ୟବାଦୀ ବ୍ରାହ୍ମଣୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅବରୋଧକୁ ଭାଙ୍ଗିବା ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଅନ୍ଧକାର ଭାରତ ରାମମୋହନ-ବିଦ୍ୟା ସାଗରଙ୍କ ଆଲୋକ ଦ୍ୱାରା ଆଲୋକିତ । ଏହା ଅତି ଯଥାର୍ଥ ଭାବରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇପାରେ ଯେ କଲିକତାର ପାରମ୍ପାରିକ ବାଗୁନ୍ କଲେଜିଏଟ୍ ସ୍କୁଲ୍ ର ୧୭୫ ବର୍ଷର ଯାତ୍ରା ରହିଛି । ଜନ ଏଲିଅଟ୍ ୭ ମଇ ୧୮୪୯ ରେ ବେଥୁନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ‘କଲିକତା ମହିଳା ବିଦ୍ୟାଳୟ’ ମହିଳା ଶିକ୍ଷାକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ଏହି ବିଦ୍ୟାଳୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଈଶ୍ୱରଚନ୍ଦ୍ର ବିଦ୍ୟାସାଗର ତାଙ୍କ ବିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରଥମ ସମ୍ପାଦକ ଥିଲେ । ପରେ ଏହି ମହିଳା ବିଦ୍ୟାଳୟର ନାମ ହେଲା ‘ବେଥୁନ୍ କଲେଜିଏଟ୍ ସ୍କୁଲ୍’ । ୧୯୨୯ ର ବାଲ୍ୟ ବିବାହ ଅଧିନିୟମ ୨୦୦୬ ରେ ସ୍ୱାଧୀନ ତଥା ଜଗତୀକରଣ ପରେ ଭାରତରେ ଏକ ନୂତନ ଭାଷାରେ ଯୋଡା ଯାଇଥିଲା । ଭାରତରେ ଉଦାର ଅର୍ଥନୀତିର ଦେଶ, ‘ଦି ପ୍ରୋଭିଜନ୍ ଅଫ୍ ଚାଇଲ୍ଡ ମ୍ୟାରେଜ ଆକ୍ଟ ‘ ସମେତ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା । ଯାହା ଫଳରେ ବାଲ୍ୟ ବିବାହ ଆଇନ ‘ଆହୁରି ଅଧିକ ବଳ ସହିତ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା ।
ତଥାପି ଆମ ଦେଶରେ ଅଭିଶାପିତ ବାଲ୍ୟ ବିବାହର ଚିତ୍ର ଅଧିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇନାହିଁ । ନିକଟରେ ଏକ ସର୍ଭେ ରିପୋର୍ଟ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି ଯେ ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ତଥ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ ୧୦.୩ କୋଟି ନାବାଳକ ଭାରତରେ ବିବାହିତ । ଭାରତର ୮୩ ପ୍ରତିଶତ ଶିଶୁ ବିବାହ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ହୋଇଥାଏ । ୟୁନିସେଫ ରିପୋର୍ଟରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି ଯେ ତିନି ଶିଶୁ ଶିଶୁଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ସେମାନଙ୍କ ପିତାମାତାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ଯାତିତ ହେଉଛନ୍ତି । ୨୦୧୧ରେ ଭାରତର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ୭୫ ପ୍ରତିଶତ ଶିଶୁ ବିବାହ ରିପୋର୍ଟ କରାଯାଇଥିଲା । ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ, ରାଜସ୍ଥାନ, ବିହାର, ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ ଶିଶୁ ବିବାହର ୭୦ ପ୍ରତିଶତ ଅଟେ । ସେହି ବର୍ଷ ଭାରତର ପାଞ୍ଚଟି ଜିଲ୍ଲା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ୫୦ ପ୍ରତିଶତ ଶିଶୁ ବିବାହ ରିପୋର୍ଟ କରିଥିଲେ । ସେହି ଚାରୋଟି ଜିଲ୍ଲା ରାଜସ୍ଥାନରେ ଅଛି ।
ଘରେ ପିତାମାତାଙ୍କ ଅଜ୍ଞତା ହେତୁ ଆମକୁ ସାମାଜିକ ଅବକ୍ଷୟକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ପଡିବ । ଗତ ଦୁଇ ଦଶନ୍ଧି ମଧ୍ୟରେ ମନିଟରିଂ ସଂଗଠନ “ଆକ୍ସନ୍ ଏଡ୍” ଦ୍ଵାରା ୨୦.୬ ପ୍ରତିଶତ ବାଳିକା ବର ପାଇଛନ୍ତି । ପ୍ରାଥମିକ ସମେତ ମହିଳା ଶିକ୍ଷାର ବ୍ୟାପକ ପ୍ରଚାର ନହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତରେ ଶତାବ୍ଦୀ ଧରି ଚାଲିଥିବା ‘ବାଲ୍ୟ ବିବାହ’ର କୌଣସି ଉପଶମ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ଶିକ୍ଷା ଏବଂ ଭୋକ ଉପଶମ । ୨୦୧୧ ରେ ଭାରତର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ୭୫ ପ୍ରତିଶତ ଶିଶୁ ବିବାହ ରିପୋର୍ଟ କରାଯାଇଥିଲା । ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ ପ୍ରଭୃତି ପ୍ରତିଛବି ସାଙ୍କେତିକ ଅଟେ । ଅତ୍ୟାଚାରିତ ହୋଇ ବିବାହ ଉପରେ ବସିବାକୁ ବାରଣ କରାଯାଇଥିଲା ।
“ଆକ୍ସନ୍ ଏଡ୍ ଆସୋସିଏସନ୍” ନାମକ ଏକ ସଂସ୍ଥାର ୨୦୨୨ ସର୍ଭେ ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ, ଆମ ଦେଶରେ ୨୦-୨୪ ବର୍ଷ ବୟସର ୨୦ ପ୍ରତିଶତ ବାଳିକା ବୟସ୍କ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ବିବାହ କରନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ୍ ସେମାନେ ୧୮ ବର୍ଷ ବୟସ ପୂର୍ବରୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ଗ୍ରାମ ଓ ସହରରେ ଯୁବ ପିଢି ମଧ୍ୟରେ ଅଧିକ ଦୃଶ୍ୟମାନ ହୁଏ । ରାଜସ୍ଥାନ, ବିହାର, ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶରେ ୭୦ ପ୍ରତିଶତ ବାଲ୍ୟ ବିବାହ ରହିଛି । ଭାରତର ପାଞ୍ଚଟି ଜିଲ୍ଲା ସେହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ୫୦ ପ୍ରତିଶତ ଶିଶୁ ବିବାହ ରିପୋର୍ଟ କରିଥିଲେ । ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶର ଚାରୋଟି ଜିଲ୍ଲାରେ ହେଉଛି ରାଜସ୍ଥାନର ଭିଲୱାରା, ଚିତ୍ତରଗଡ, ଉପର ଓ ଅଜମେର ଓ ଲଲିତପୁରରେ ‘ଆକ୍ସନ୍ ଏଡ୍’ ସଂଗଠନ ଅଛି ।
ଆଜିର ପିତୃପୁରୁଷ ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ତଥାକଥିତ ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ କ୍ରମେ ‘ବାଲ୍ୟ ବିବାହ’ ହୋଇଥାଏ । ବହୁମୁଖୀ, ବିବିଧ, ପାରମ୍ପାରିକ ଭାରତରେ, ଯୌବନାବସ୍ଥାରେ ଝିଅମାନଙ୍କୁ ବିବାହ କରିବା ପ୍ରଥା ଅଟେ । ଉତ୍ତର ଭାରତରେ, ବାଲ୍ୟ ବିବାହ ପରେ ମଧ୍ୟ ଝିଅମାନେ ପିତାମାତାଙ୍କ ଘରେ ରହିଥା’ନ୍ତି । ଏହା ହେଉଛି ସେହି ଅଞ୍ଚଳର ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ରୀତିନୀତି । କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ” ଝିଅ ବର ତାଙ୍କ ଶାଶୁ ଘରକୁ ଯାଏ । ତାହା ମଧ୍ୟ ଆଇନଗତ ବୟସ ପୂର୍ବରୁ, ଅର୍ଥାତ୍ ୧୮ ବର୍ଷ । ଶିଶୁ ବିବାହ କେବଳ ଗରିବ-ଦଲିତ ପରିବାରରେ କାମ କରେ – ତାହା ନୁହେଁ । ଶିକ୍ଷିତ, ଉଚ୍ଚରେ ୩୦% ମାମଲା ଓ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ପରିବାରଗୁଡିକ ଅଳ୍ପ ବୟସରେ ବିବାହିତ । ରାଜ୍ୟ ସରକାରୀ ସୂତ୍ର ଅନୁଯାୟୀ, ‘ରାଜ୍ୟ ଗ୍ରାମୀଣ ଜୀବିକା ମିଶନ’ ବାଲ୍ୟ ବିବାହକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ‘ଆନନ୍ଦ’ ପ୍ରକଳ୍ପ ସହ ମିଳିତ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରିଛି । ଉକ୍ତ ମିଶନ ଅନୁଯାୟୀ ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରାୟ ୧୦.୪୫ ଲକ୍ଷ ସ୍ୱାଧୀନ ଗୋଷ୍ଠୀ ଅଛନ୍ତି । ବାଲ୍ୟ ବିବାହକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ଏହି ଗୋଷ୍ଠୀର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଏକତ୍ରିତ କରାଯାଉଛି ।
ବାସ୍ତବରେ ‘ବାଲ୍ୟ ବିବାହ’ର ଅଭିଶାପିତ ସଂସ୍କୃତିକୁ ସମାପ୍ତ କରିବା କେବଳ ସମ୍ଭବ ଯଦି ଆମେ ଲିଙ୍ଗଗତ ସମାନତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା, ପୁରୁଷ ଓ ମହିଳାଙ୍କୁ ସମାନ ଭାବରେ ସଶକ୍ତ କରିବା ହୁଏତ ତା’ର ନିରାକରଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ…!!!
© ଅଧ୍ୟକ୍ଷ, ମହାନଦୀ ବିହାର ମହିଳା ସ୍ନାତକ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ , କଟକ -୪
ଦୂରଭାଷା: ୯୦୪୦୧୫ ୧୪୭୫
