ଲକ୍ଷ୍ମଣ ସାହୁଙ୍କ ନିୟମିତ ସ୍ତମ୍ଭ
ଏବେ ଡିଜିଟାଲ ବିପ୍ଳବ । କିପରି “ଟଙ୍କା – ଟଙ୍କା ଜଗତ” କୁ ବଦଳାଉଛି ତାହାର ଏକ ଉଦାହରଣ ହେଉଛି ଭାରତ । ଯେତେବେଳେ ୨୦୧୬ ରେ ବିମୁଦ୍ରୀକରଣ କରାଯାଇଥିଲା, ସେତେବେଳେ ପୂର୍ବାନୁମାନ କରାଯାଇଥିଲା ଯେ ଲୋକମାନେ ଶୀଘ୍ର ଡିଜିଟାଲ୍ ପେମେଣ୍ଟ ବିକଳ୍ପକୁ ଯିବେ । ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ଯେ ଶେଷରେ ପାଞ୍ଚ-ଛଅ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଡେବିଟ୍ ଓ କ୍ରେଡିଟ୍ କାର୍ଡ, ନେଟ୍ ବ୍ୟାଙ୍କିଙ୍ଗ୍ ତଥା ୟୁନିଫାଏଡ୍ ପେମେଣ୍ଟ ଇଣ୍ଟରଫେସ୍ (UPI) ମାଧ୍ୟମରେ ମଧ୍ୟମ ମାଧ୍ୟମରେ ଦେଶରେ ଡିଜିଟାଲ୍ ପେମେଣ୍ଟରେ ଏକ ବଡ଼ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଛି । ଇଣ୍ଟରନେଟ୍ ଓ ମୋବାଇଲ୍ ବ୍ୟାଙ୍କିଙ୍ଗ୍, ୟୁପିଆଇ (UPI) ଏବଂ କିଉଆର (QR) କୋଡ୍ ପରି – ଏହି ପଦ୍ଧତି ଗୁଡ଼ିକ ବଦଳିଛି । ରାସ୍ତାଘାଟରେ ବିକ୍ରେତା ପନିପରିବା ବଜାର ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ପାଞ୍ଚ ତାରକା ହୋଟେଲ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦେୟର ଦୃଶ୍ୟ । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଡିଜିଟାଲ୍ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ଏକ ନୂତନ ବିପ୍ଳବ ହେବାକୁ ଯାଉଛି । ନିକଟରେ (୧ ନଭେମ୍ବର ୨୦୨୨ ରୁ) ଦେଶରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ କାରବାର ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବହୁ ପରିମାଣରେ ଡିଜିଟାଲ ଟଙ୍କା ପ୍ରଚଳନ କରିଥିଲା ।
ଏବେ ପରୀକ୍ଷା ପ୍ରକଳ୍ପ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟର ଦାୟିତ୍ୱ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କୁ ଦିଆଯାଇଛି । ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ ପ୍ରକଳ୍ପର ସନ୍ତୋଷଜନକ ଫଳାଫଳର ଏକ ମାସ ମଧ୍ୟରେ ଖୁଚୁରା ସ୍ତରରେ ଡିଜିଟାଲ ଟଙ୍କା ପ୍ରକଳ୍ପ ଆରମ୍ଭ କରିବ । ଯେତେବେଳେ ଏହା ମୁଦ୍ରାର ଡିଜିଟାଲ୍ ଫର୍ମକୁ ଆସେ, ସେତେବେଳେ ଲିଲାକ୍ ପରି ଭର୍ଚୁଆଲ୍ ମୁଦ୍ରାର ଉଲ୍ଲେଖ ପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ହୋଇଯାଏ । ୨୦୦୯ ମସିହାରୁ ଏହି ଡିଜିଟାଲ୍ କିମ୍ବା କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଉତ୍ପାଦିତ ମୁଦ୍ରାର ମାଲିକାନା, ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବରେ ସୃଷ୍ଟି ଓ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥିଲା । ଏବେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି ଯେ ବିଶ୍ବରେ ଦଶ ହଜାରରୁ ଅଧିକ ଭର୍ଚୁଆଲ୍ ମୁଦ୍ରା ଅଛି । କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କର ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସମସ୍ୟା ହେଉଛି ଯେ କୈାଣସି ସରକାରୀ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ସେମାନଙ୍କୁ ଚଳାଉ ନାହାଁନ୍ତି । ସେହିଭଳି ଏହି ମୁଦ୍ରାଗୁଡ଼ିକ କୈାଣସି ସମ୍ପତ୍ତି ଦ୍ୱାରା ସମର୍ଥିତ ନୁହେଁ । ଯେପରିକି ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଧାରକକୁ ସାଧାରଣ ଟଙ୍କା ତୁଳନାରେ ମୂଲ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ଦେବାକୁ ପ୍ରତିଶୃତି ଦେଇଛି । ଯେହେତୁ ଭର୍ଚୁଆଲ୍ ମୁଦ୍ରା କୈାଣସି ଅନୁଷ୍ଠାନିକ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ପାଇଁ ଦାୟୀ ନୁହେଁ । ତେଣୁ ସେମାନେ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଦେଶ ବ୍ୟତୀତ ବିଶ୍ୱର କୈାଣସି ସ୍ଥାନରେ ଆଇନଗତ ଭାବରେ ସ୍ୱୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ନୁହଁନ୍ତି ।
ସୂଚନାଯୋଗ୍ୟ ଯେ ଗତ ବର୍ଷ ସେପ୍ଟେମ୍ବରରେ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଦେଶ ଏଲ ସାଲଭାଡୋର ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ବିଟକଏନକୁ ଆଇନଗତ ମୁଦ୍ରାର ମାନ୍ୟତା ଦେଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଏଭଳି ଉଦାହରଣ ସଂଖ୍ୟା କମ୍ ଅଟେ । ଏସବୁ କାରଣଗୁଡିକ ପାଇଁ ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ଭର୍ଚୁଆଲ୍ ମୁଦ୍ରା ବିଶ୍ୱାସଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ । ଡିଜିଟାଲ ରୂପା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ତରଫରୁ ଚଳିତ ବର୍ଷ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଭାବେ କେନ୍ଦ୍ର ବଜେଟ୍ ୨୦୨୨-୦୨୩ ଉପସ୍ଥାପନ କରିବାବେଳେ ରାଜ ଆରଭି ମନ୍ତ୍ରୀ ନିର୍ମଳା ସୀତାରମଣ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ବଜେଟ୍ ଉପସ୍ଥାପନ କରି ସେ କହିଥିଲେ ଯେ ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ ମଧ୍ୟ ଡିଜିଟାଲ୍ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରିବ । ଏହା ଭାରତର ନିଜସ୍ୱ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଡିଜିଟାଲ୍ ମୁଦ୍ରା (ସେଣ୍ଟ୍ରାଲ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ ଡିଜିଟାଲ୍ ମୁଦ୍ରା ସିବିଡିସି) ହେବ । ପ୍ରସ୍ତାବିତ ଯୋଜନା ଅନୁଯାୟୀ ସିବିଡିସି (CBDC) ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରକାର ଡିଜିଟାଲ୍ ପେମେଣ୍ଟ ପଦ୍ଧତି, ଯାହା ଭାରତୀୟ ଟଙ୍କା (ଜାତୀୟ ମୁଦ୍ରା) ରେ ନାମିତ ହୋଇଛି । ଏହି ଡିଜିଟାଲ୍ ସମ୍ପତ୍ତିର ଧାରକ ଭାରତର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କରୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଦେବତା ନିଶ୍ଚିତତା ପାଇବେ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ ମୁଦ୍ରାର ଏହି ଡିଜିଟାଲ୍ ଫର୍ମର ମୂଲ୍ୟ ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ କିମ୍ବା ଏହାର ରିଜର୍ଭରେ ରଖାଯାଇଥିବା ଶାରୀରିକ ନଗଦ ଟଙ୍କା ସହିତ ସମାନ ହେବ, ଯାହା ଡିଜିଟାଲ୍ ଟଙ୍କା ଧାରଣକାରୀଙ୍କ ପାଇଁ ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଶ୍ଚିତତା ଅଟେ । ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଡିଜିଟାଲ୍ ଟଙ୍କା ଶାରୀରିକ ଟଙ୍କା ସହିତ ସମାନ ସାର୍ବଭୈମ ଗ୍ୟାରେଣ୍ଟି ପାଇବ । ତେଣୁ ଏହାର ମୂଲ୍ୟ ହେଉଛି ସମୟ ।
ସମାନ ପରିବର୍ତ୍ତନ କିମ୍ବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ସମୟ ଆସିବ, ଯାହା ଶାରୀରିକ ନଗଦ ଟଙ୍କା ମୂଲ୍ୟରେ ଆସେ । ଉଲ୍ଲେଖଥାଉ କି, ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଜାରି ହୋଇଥିବା ମୁଦ୍ରା ନୋଟ୍ ଗୁଡିକର ଡିଜିଟାଲ୍ ଫର୍ମ ହେଉଛି ଇ-ଟଙ୍କା । ଅର୍ଥାତ୍ ଏହା ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ନୋଟ୍ ଠାରୁ ଭିନ୍ନ ନୁହେଁ । ପାର୍ଥକ୍ୟ ଯଦି ଥାଏ, ଏହା ହେଉଛି ଏକ ଡିଜିଟାଲ୍ ମୁଦ୍ରା ହୋଇ, ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ଯେ କୈାଣସି କାରବାର ବହୁତ ଶୀଘ୍ର, ଶସ୍ତା ଓ ସହଜ ହେବ । ନୋଟ୍ ତୁଳନାରେ ମୁଦ୍ରଣ, ବଣ୍ଟନ ଓ ସଂରକ୍ଷଣର ମୂଲ୍ୟ ବହୁତ କମ୍ ହେବ । କିନ୍ତୁ ସୁବିଧା ଓ ସ୍ୱଚ୍ଛତା ତଥା ନିରାପତ୍ତା ସହିତ ଇ-ଟଙ୍କାର ଅଧିକ ଲାଭ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଗୋଟିଏ ସୁବିଧା ହେବ ଯେ ଡିଜିଟାଲ୍ ମୁଦ୍ରାରେ କାରବାର କର୍ପୋରେଟ୍ ଜଗତ ପାଇଁ ମୁଦ୍ରା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କାରବାରର ସମାଧାନ, ଟ୍ରାକ୍ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ସହଜ କରିବ ।
ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ଇକୋସିଷ୍ଟମରେ କେଉଁଠୁ ଟଙ୍କା ପ୍ରବାହ କିମ୍ବା ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ କେଉଁଠାରେ ହୋଇଛି ତାହା ଜାଣିବା ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ପାଇଁ ସୁବିଧା ହେବ । ଏହାକୁ ଏକ ଉଦାହରଣ ସହିତ ବୁଝିହେବ । ଆଜି ବଜାରରେ ବିପୁଳ ପରିମାଣର ପ୍ରାୟ ତିରିଶ ଲକ୍ଷ କୋଟି ଟଙ୍କା ଉପଲବ୍ଧ । କିନ୍ତୁ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସରକାର ଓ ନୀତି ନିର୍ମାତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ଏହା ଜଣା ନାହିଁ ଯେ, ଯେତେବେଳେ ଏହି ପରିମାଣ ଲୋକମାନଙ୍କ ସହିତ ଉପସ୍ଥିତ ଥାଏ ଓ ଏହାକୁ କାହିଁକି ରଖାଯାଏ । ଏହା ଦାବି କରାଯାଇଛି ଯେ ଏହା ଆୟକର ବିଭାଗକୁ ଲୁକ୍କାୟିତ କାରବାର ଚିହ୍ନଟ କରିବାରେ ତଥା ଟିକସ ସଂଗ୍ରହ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସକ୍ଷମ କରିବ । ଦୁନିଆଁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ବଡ କମ୍ପାନୀ ତଥା କର୍ପୋରେଟ ଇ-ଟଙ୍କା କାରବାର ଏବଂ ଆର୍ଥିକ ସମାଧାନର ଏକ ତତକ୍ଷଣାତ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇପାରେ । କରୋନା ମହାମାରୀ ସମୟରେ ଲୋକମାନେ ଭାବିଥିଲେ ଯେ ସତର୍କତା ଭାବରେ ନଗଦ ରଖିବା ଭଲ ।
ବ୍ୟାଙ୍କ ନୋଟ ସଂଖ୍ୟାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସରକାରୀ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଦର୍ଶାଉଛି ଯେ କରୋନା ଅବଧିରେ ଡେବିଟ୍ କ୍ରେଡିଟ୍ କାର୍ଡ, ନେଟ୍ ବ୍ୟାଙ୍କିଙ୍ଗ୍ ଏବଂ ୟୁନିଫାଏଡ୍ ପେମେଣ୍ଟ ଇଣ୍ଟରଫେସ୍ (UPI) ମାଧ୍ୟମରେ ଡିଜିଟାଲ୍ ପେମେଣ୍ଟରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଛି । ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଅନୁଯାୟୀ ୨୦୧୭ ମସିହାରେ କେବଳ ୨୨ ପ୍ରତିଶତ ଦେୟ ଦେଶରେ ନଗଦ ବିନା କ୍ରେଡିଟ୍-ଡେବିଟ୍ କାର୍ଡ, ଚେକ୍-ଡ୍ରାଫ୍ଟ ଓ ମୋବାଇଲ୍ ୱାଲେଟ୍ ଇତ୍ୟାଦି ମିଶ୍ରଣ କରି କରାଯାଇଥିଲା । ଆସନ୍ତା ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ଚିତ୍ର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ବଦଳିଛି । ଡିଜିଟାଲ ପେମେଣ୍ଟ ସିଷ୍ଟମ ଉପରେ ନଜର ରଖୁଥିବା ଏସିଆଇ (ACI) ୱାର୍ଲ୍ଡଓ୍ ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୦୨୧ ରେ ପ୍ରକାଶିତ ଏକ ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ । ଡିଜିଟାଲ ପଦ୍ଧତି ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତରେ ବାର୍ଷିକ ୨୫୫୦ କୋଟି କାରବାର କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଭାରତ ବିଶ୍ୱର ଶୀର୍ଷରେ ଅଛି ଏବଂ ଆମ ପରେ ଚାଇନା ( ୧୫୭୦ କୋଟି) ଓ ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆ (୬୦୦ କୋଟି) ସଂଖ୍ୟା ଆସିଛି ।
ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ମଧ୍ୟ ଆମେରିକା ଭାରତ ଠାରୁ ବହୁ ପଛରେ ଅଛି ନବମ ସ୍ଥାନରେ । ଯେଉଁଠାରେ ୨୦୨୧ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ କେବଳ ୧୨୦ କୋଟି କାରବାର କରାଯାଇଥିଲା । ସେମାନେ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ଲାଭଦାୟକ ମନେ କରନ୍ତି । ଭୌତିକ ମୁଦ୍ରା ଅର୍ଥାତ୍ କାଗଜ ନୋଟ୍ ଓ ମୁଦ୍ରା ମୁଦ୍ରଣରେ ହେଉଥିବା ବିପୁଳ ଖର୍ଚ୍ଚ ହ୍ରାସ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଇ-ରୂପ ଗ୍ରହଣ କରିବାର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଆବଶ୍ୟକତା ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ କହିଛି । ବାସ୍ତବରେ ନୋଟ୍ ଛାପିବା ଓ ଦେଶର ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଣରେ ପହଞ୍ଚାଇବା ପାଇଁ ବ୍ୟୟ ମୂଲ୍ୟ ବହୁତ ଅଧିକ ଦିନକୁ ଦିନ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ନକଲି ନୋଟରେ ଜଡିତ ହେବାର ଏକ ବଡ଼ ବିପଦ ମଧ୍ୟ ଅଛି । ଏହି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ଓ ସମାପ୍ତିକୁ ଡିଜିଟାଲ୍ ମୁଦ୍ରା ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଇପାରେ । ଡିଜିଟାଲ୍ ମୁଦ୍ରାକୁ ଏପରି ଭାବରେ ବିକଶିତ କରିବାର ଯୋଜନା ଅଛି ଯାହାକୁ ଅଫଲାଇନରେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରିବ । ଅର୍ଥାତ୍ ଏହି ମୁଦ୍ରା ଦେଶର ଏପରି ଅଞ୍ଚଳରେ ମଧ୍ୟ କାମ କରିପାରିବ ଯେଉଁଠାରେ ଇଣ୍ଟରନେଟ୍, ମୋବାଇଲ୍ ନେଟୱାର୍କ ଏବଂ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ନାହିଁ ।
ବିଶ୍ୱ ଅର୍ଥନୈତିକ ଫୋରମ୍ ଅନୁଯାୟୀ, ବିଶ୍ୱର ପ୍ରାୟ ଶହେ ଦେଶରେ ସରକାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ଡିଜିଟାଲ୍ ମୁଦ୍ରା ଆଣିବା ପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ କରାଯାଉଛି । ଆସନ୍ତା ୨୦୨୩ ମସିହାରେ ଚୀନ୍ ଏହା କରିବାକୁ ଘୋଷଣା କରିଛି । ୟୁରୋପୀୟ ଫେଡେରେସନ୍ ଏହାର ଅଧୀନରେ ଥିବା ସାଲାଇନ୍ସ ଦେଶକୁ ଡିଜିଟାଲ୍ ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଚଳନ କରିବାକୁ ଏକ ଯୋଜନା ଉପରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି । ସୂଚନାଯୋଗ୍ୟ ଯେ ନାଇଜେରିଆ ଓ ଜାମାଇକା ପରି ଦଶଟି ଦେଶ ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଆଗକୁ ଯାଇ ନିଜ ଲୋକଙ୍କୁ ଡିଜିଟାଲ ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଇ ଦେଇଛନ୍ତି ।
ଅଧ୍ୟକ୍ଷ, ମହାନଦୀବିହାର ମହିଳା ସ୍ନାତକ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ , କଟକ -୪
ଦୂରଭାଷ : ୯୦୪୦ ୧୫୧୪ ୭୫
Email: Laxmansahoo9040@gmail.com
